Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

xususiy tomirli 
parda, kiprikli tana 
va 
yoy parda 
tafovut qilinadi. 
Xususiy tomirli parda 
(t. choroidea ).Ko’zning orqa qismida bo’lib, to’r pardaga yondoshadi. Bu 
parda ko’pgina pigment hujay-ralari va qon tomir saqlovchi yupqa biriktiruvchi to’qimali 
plastinkadir. 
Xususiy tomirli pardada ichkaridan tashqariga, ya’ni to’r par-dadan skleraga qarab joylashgan 4 
qavat ajratiladi: 
1.Bazalplastink"ayoki shishasimon parda (complexus basalis seu lamina vitrea) tomirli 
pardaning eng ichki qatlami bo’lib, to’r pardaga bevosita yopishib turadi. Bazal plastinka ikki xil 
tu-zilmadan: pigmentli zpiteliy tomonidan u kutikulaga o’xshash gomo-gen plastichka shaklidagi 
tipik bazal membranadan, kapillyarli qat-lam tomo 
:
[dan esa juda ingichka elastik tolalardan 
iborat. Bu qat-lamlar bir-biriga juda zich tutashgani sababli oddiy preparatlarda bir xildek 
tuyuladi. 
2. Kapillyar tomirlar qavati (lamina choriocap illaris). Bu plastinkani pigment hujayrali tolali 
biriktiruvchi to’qima tashkil etib, unda kapillyarlar qisqa hal:^ali to’r hosil qiladi. Qapillyarlar 
to’r pardaning pigmentli epiteliysini va fetoretceptor ko’rish hu-jayralarini oziqlantiradi. 
3. Kapillyar tomirlar qavati keskin chggarasiz yirik tomir-lar qavati (lamina vasculosa) ga o’tadi. 
Bu qavat avvalgi qavat-ning bevosita davomi bo’lib, u ham biriktiruvchi to’qimadan iberat. Bu 
qavat ko’p miqdorda pigment hujayralari va qon tomirlarga ega. Bu erda alohida joylashgan 
silliq mushak hujayralari tutamlari uchraydi. 
4. Tashqi plastinka (lamina suprachorioidea) tomirli pardani sklera bilan tutashtiradi. U elastik 
tolalardan tuzilgan turli yo’-nalishda yotuvchi biriktiruvchi to’qima tolalarining plastinkalaridan 
iborat. Bu plastinkalar orasida firoblastlar va pigment hujayra-lari joylashadi. 
Xususiy tomirli parda to’r parda hujayralarining oziqla-nishida hamda ko’z ichidagi bosimning 
me’yorida saqlanishida mu-him ahamiyatga ega. Bundan tashqari, pigment hujayralarining ko’p 
bo’lishi tomirli pardaga qora rang berib, nurning ko’z devo-ri orqasiga o’tishiga yo’l qo’ymaydi. 
Qiprikli tana (corpus ciliare). Tomirli pardaning arrasimon chi-zik, va ko’z gavhari chekkasi 
o’rtasida joylashuvchi qalinlashgan qismi ko’z olmasi ichiga bo’rtib kirib kiprikli tanani hosil 
qiladi. Ko’z olmasining meridional kesimida kiprikli tana uzun uchburchak shak-lida ko’rinib, 
uchburchakning cho’qqisi arrasimon chiziqqa, asosi esa ko’zning oldingi kamerasiga taqaladi. 
Kiprikli tana ikki qismga bo’linadi: 1) ichki - tciliar toj (corona ciliaris); 2) tash^i -tci-liar halqa 
(orbiculus ciliaris). 
Kiprikli tananing asosiy qismini silliq mushak tolalari (m. ciliaris) tashkil etadi. Bundan tash^ari, 
kiprikli tanaden radial yo’-nalishda ko’pgina kiprik o’simtalari ^rocessus ciliaris) chiqadn. Bu 
o’simgalardan ko’z gavhari tomon yo’nalgan tolalar chiqib, ular kip-rikli tana belbog’ini yoki 
TCinn bog’lamini hosil qiladi. Belbog’ ko’z gavhari kapsulasi bilan tutashib, gavharning 
qabari^ligini o’zgarti-rishda (akkomodatciyada) asosiy vazifani o’taydi. Ichki tomondan mu-
shaklarga tomirli qavatning davomi bo’lgan qon tomir va kapillyarlar-ga boy biriktiruvchi 
to’qima qatlami kelib tutashadi. 
TCiliar mushaklar uch xil yo’nalishda joylashgan silliq mushak hujayralaridan iborat bo’lib, 

---

191 
kiprikli tananing uch mushdk tugamini tashkil qiladi. Ularning eng sirtqisi (fasciculus 
maridionalis) sklera bilan muguz parda chegarasida beshlanadn va cho’zilie tomirli pardaning 
biriktiruvchi to’^imasida tugaydi. Bu mushsh qisqarganda kiprikli tana belbog’ini 
bo’shashgiradn, natijada, gavharning tcavzriq-ligi ortib, ko’zning nur sindirish qobiliyati 
kuchayadi. Mushak hujay-ralarining ikkinchi qismi radial yo’nalishda (fasciculus radialis) joy-
lashgan. Uchinchi guruh mushak hujayralari kiprikli tananing ikki chekkasida hal^a shaklida 
(facsiculus circularis) aylanasiga joylashgan. 
U qisqargan paytda kiprikli tana belbog’i tarang tortiladi, natija* da, gavhar yassilashib, ko’zning 
nur sindirish qobiliyati pasayadi. 
Kiprikli tana va o’simtalardagi tomirlar orasida arteriya-lar deyarli uchramaydi. Ularda asosan 
kapillyar va keng post-kapillyar venalar bor. 
Kiprikli tana, uning mushaklari va o’simtalari to’r parda-ning tciliar qismi ( pars ciliaris retinae ) 
bilan qoplangan. Bu erda ikki qavat: 1) pigmentga boy, bir qavat kubsimon hujayra-lardan iborat 
tashqi qavat; 2) embrional tipdagi tuzilishi saq-lanib qolgan pigmentsiz, bir qavat kubsimon 
epiteliyli ichki qavat ajratiladi. Pigmentsiz ichki qavatning ko’z bo’shlig’iga qaragan yuzasi 
shishasimon tciliar membrana bilan qoplangan. Qiprikli tanani qoplovchi epiteliy hujayralari 
ko’z kamerasi-ni to’ldirib turuvchi suyuqliqni ishlab chiqarishda ishtirok etadi. 
Kiprikli tana va uning mushaklari akkomodatciya jarayonida katta ahamiyatga ega.