Ilm ziyo zakovat

f(
)+ε
- talab inflyatsiyasi;
 
f- Fillips egri chizig‛ining og‛ish burchagini belgilovchi empirik koeffitsent;
ε - 
tashqi baho shoki ( taklif inflyatsiyasi). 
Ouken qonuniga ko‛ra YAIMning uzilishi, ya’ni (Yh – Yp) / Yp miqdor 
davriy ishsizlikning o‛zgarishiga bog‛liqligi sababli qisqa muddatli Fillips egri 
chizig‛ini tenglamasini quyidagicha tasvirlash mumkin: 
π=πkut-β(u-u*)+ε . 
Keltirilgan tenglamadan ko‛rinib turibdiki, haqiqiy inflyatsiya darajasi 
miqdori kutilayotgan nflyatsiya darajasiga hamda tashqi baho shoklari darajasi 
bilan to‛g‛ri bog‛liqlikka, davriy ishsizlik darajasi bilan esa teskari bog‛likka 
ega ekan.
Hukumat Fillips egri chizig‛iga asoslanib, qisqa davr uchun, iqtisodiy 
siyosat maqsadlaridan kelib chiqib ishsizlik va inflyatsiya darajalarining 
istalgan kombinatsiyasini tanlashi mumkin. 
 
9.9 O‛zbekiston Respublikasi iqtisodiyotidagi inflyasiya jarayonlari va 
inflyasiyaga qarshi siyosatni xususiyatlari 
Inflyatsiyaning salbiy oqibatlari barcha mamlakatlar hukumatlarini 
inflyatsiyaga qarshi choralarni qo‛llashga majbur qilmoqda. Inflyatsiyani engish 
uchun davlat to‛liq kuch bilan harakat qilishi kerak. Inflyatsiyani mo‛’jizaviy 
davolash usullari mavjud emas va ushbu choralarning butun arsenalini ikki 
qismga bo‛lish mumkin: inflyatsiyaga qarshi strategiya ma’lumki, uzoq 
muddatli tabiat kuchlari va usullarini birlashtiradi; nisbatan qisqa vaqt ichida 
natijalarni kutish mumkin bo‛lgan inflyatsiyaga qarshi taktika mavjud. 
Inflyatsiyaga qarshi strategiyaning eng muhim vazifalaridan biri bu 
inflyatsiyaga qarshi kutishlarni o‛chirishdir. Bu quyidagilarni talab qiladi: 
- tovarlarning miqdori va sifatining oshishi, narxlarning pasayishi yoki 

---

160 
ularning pasayishi bilan kechadigan bozor mexanizmini kuchaytirish. Ushbu 
vazifani bajarish uchun hukumatni nazoratsiz inflyatsiyani yo‛q qilish 
yo‛nalishini qat’iy bajarish kerak. Ular “yaxshi” hukumatga emas, balki 
o‛zining qat’iyligi va inflyatsiyaga qarshi turish qobiliyatini isbotlagan kuchli 
hukumatga ishonadilar; 
- Inflyatsiyaga qarshi strategiyaning yana bir ajralmas tarkibiy qismi bu 
uzoq muddatli pul-kredit siyosati. Buning uchun pul massasining o‛sishiga 
yillik qat’iy cheklovlar joriy etiladi. Shuningdek, kreditlarni qimmatga 
tushiradigan banklararo foizlar tizimi, majburiy zaxiralar stavkasi va qimmatli 
qog‛ozlar bozorida hukumat qarzi bilan operatsiyalar; 
- navbatdagi strategik vazifa - byudjet kamomadini to‛liq bartaraf etish 
istiqbollari bilan kamaytirish. Buning uchun ilmiy-texnik taraqqiyotni 
rag‛batlantirish va ishlab chiqarishni qayta qurish zarur; iste’mol tovarlari 
ishlab 
chiqaradigan 
tarmoqlarga 
investitsiya 
oqimlarini 
yo‛naltirish, 
iqtisodiyotni demilitarizatsiya qilish; 
- milliy valyuta kursining o‛sishi inflyatsiyaga qarshi vosita sifatida ham 
qo‛llanilishi mumkin. Bu import qilinadigan tovarlar va xizmatlar narxlarining 
pasayishiga olib keladi, shuning uchun narxlarning umumiy darajasini 
pasaytiradi. Ammo import narxlarining pasayish tendentsiyasi eksport 
narxlarining ko‛tarilishiga olib keladi va mamlakat uchun jahon bozoriga 
chiqish tobora qiyinlashib boradi. 
Bu inflyatsiyaga qarshi strategiyaning asosiy xususiyatlari. Chunki ular 
uzoq muddatga mo‛ljallangan, keyin inflyatsiyani vaqtincha pasaytirish uchun 
favqulodda choralar talab etiladi. Bu taktik choralar bo‛lib, ular hech qanday 
strategiyani almashtirmasligi kerak. Gap iqtisodiyotga qasddan ta’sir o‛tkazish 
to‛g‛risida, uni yanada radikal choralarga tayyorlash uchun mo‛ljallangan. 
Taktik tadbirlar quyidagilarni o‛z ichiga oladi: 
- korxonalarni imtiyozli soliqqa tortish. Korxonalarda ishlab chiqarishni 
kengaytirish uchun ko‛proq mablag ‘bo‛ladi va shu bilan ta’minot ko‛payadi; 
- davlat mulkini xususiylashtirish, buning natijasida davlat daromadlari 
ko‛payadi va xarajatlari kamayadi. Bundan tashqari, xususiylashtirilgan 
korxonalarda aktsiyalar paydo bo‛lishi inflyatsiya talabining bir qismini 
yo‛naltiradi; 
- iste’mol tovarlarini ommaviy olib kirish va davlat strategik zaxiralarini 
qisman sotish; 
- jamg‛arma tezligini oshirish va ularning likvidlik darajasini pasaytirish.
Buning uchun hukumat depozitlar bo‛yicha foizlarni oshirish to‛g‛risida 
g‛amxo‛rlik qilishi kerak va u inflyatsiya darajasidan kam bo‛lmasligi kerak; 
- davlat zayomlari bo‛yicha foizlarning oshishi, keyinchalik bankka pul 

---

161 
o‛tkazmaydigan shaxslar davlat zayomlarini sotib olishga qiziqish bildiradilar; 
- musodara qilish pul islohoti. Biroq, bu inflyatsiyaning ildizlari va 
mexanizmiga hech qanday aloqasi yo‛q va uni qisqa vaqt ichida kamaytirishi 
mumkin. Musodara qiluvchi islohotlar kamdan-kam hollarda amalga oshiriladi: 
odatda urushdan keyin va boshqa yirik ijtimoiy-siyosiy kataklizmalar. 
Narxlarning ko‛tarilishi haqida gapirganda, men bunday hodisani qayd 
etmoqchiman. Siz inflyatsiya natijasida narxlar osongina ko‛tarilib ketishiga, 
ammo inflyatsiyaga qarshi choralar natijasida yoki talab qisqa vaqtga 
pasayganda narxlar tushmasligiga e’tibor qaratdingiz. Ushbu hodisa "ratchet 
effect" deb nomlanadi. 
Qanday aniq choralarni qo‛llash kerakligini bilish uchun inflyatsiya darajasi 
qanday aniqlanadi? Buning uchun narxlar indeksidan foydalaniladi: