Ilm ziyo zakovat

Kutilayotgan
 
inflyatsiya
 
sharoitida daromad 
oluvchi inflyatsiyaning u olayotgan daromadga ta’sirini kamaytirish, ya’ni real 
daromadi darajavsini saqlab qolish chorasini ko‛radi.
Bu uchun Fisher tenglamasidan foydalanish mumkin:
i = r + 
kut., bu erda i-nominal foiz stavkasi; r- real foiz stavkasi; 
kut- 
kutilayotgan infnflyatsiya darajasi.
Inflyatsiya sur’ati 10 foizdan oshganda Fisher tenglamasi quyidagi 
ko‛rinishni oladi: 
r=
 . 
Kutilmagan inflyatsiya
 
daromadlarni debitorlar va kreditorlar o‛rtasida 
kreditorlar foydasiga qayta taqsimlaydi. Shuningdek kutilmagan inflyatsiya 
daromadlarni qayd qilingan daromad oluvchilar va qayd qilinmagan daromad 

---

154 
oluvchilar o‛rtasida keyingilari foydasiga qayta taqsimlaydi. Talab va taklif 
inflyatsiyasini qat’iy chegaralash qiyin. Ba’zida bu ikki turdagi inflyatsiya bir-
biri bilan qo‛shilib ketadi. Masalan, talab inflyatsiyasi sharoitida yollanma 
ishchilar kutilayotgan inflyatsiya darajasini e’tiborga olib ish haqlari 
oshirilishini mehnat shartnomalariga kiritadilar. Bu esa mahsulot tannarxini 
oshirib taklif inflyatsiyasini keltirib chiqaradi. Tovarlar taklifning kamayishini 
kuzatayotgan iqtisodiy agentlar pul mablag‛larini tovarlarga aylantirishga 
shoshadilar. Bu holat talab inflyatsiyasi ko‛rinishini keltirib chiqaradi. Bunday 
ketma-ketlik oxir-oqibat giperinflyatsiyani keltirib chiqarishi mumkin. 
Giperinflyatsiya boshqarib bo‛lmaydigan inflyatsiya jarayoni bo‛lib, ishlab 
chiqarish va bandlik darajalariga halokatli ta’sir ko‛rsatadi. Yillik sur’ati bir 
necha o‛n yoki yuz foizni tashkil etgan inflyatsiya pul tizimining 
boshlanayotgan yoki kuchayayotgan inqirozi belgisidir. Giperinflyatsiya uning 
halokatini, 
butun 
bozor 
mexanizmi 
falajlanishini 
anglatadi. 
Giperinflyatsiyaning rasmiy mezoni amerikalik iqtisodchi Fillipp Kegan 
tomonidan kiritilgan. F.Kegan giperinflyatsiyaning boshlanishi deb baholarning 
birinchi bor 50% dan oshgan oyni, tugallanishi deb esa baholarning o‛sishi bu 
sur’atdan pasaygan va shundan so‛ng kamida bir yil davomida undan oshmagan 
oydan oldingisini hisoblash kerak deb taklif qilgan. Giperinflyatsiya sharoitida 
pul o‛zining qiymat o‛lchovi va almashinuv vositasi singari funktsiyalarini 
bajarolmay qoladi. Normal iqtisodiy munosabatlar buziladi. Mablag‛lar ishlab 
chiqarishga emas, balki tovar-moddiy boyliklari jamg‛arishga yo‛naltiriladi.