Икки эшик ораси: роман. Ўткир Ҳошимов

Жон болам, жоним болам,
Оллога топширдим сани.
Оҳимга Олло етмади,
Тупроққа топширдим сани...
Мусиқа бир зум тинди. Лекин ўша заҳоти тил-
ларанг карнайлар яна тантанали марш чалди. 
Генерал иккинчи ҳайкалнинг ҳам ипини тортди. 
Бу ҳайкал пастроқ экан, олдимни одамлар тўсиб 
тургани учун кўролмадим. Яна қарсак гувиллади. 
Генерал кимдир ёқиб узатган машъалани қўлида 
баланд кўтариб, икки ҳайкал ўртасидаги мангу 
оловни ёқди шекилли, мусиқа авжига чиқди. Саф 
тортиб турган аскарлар автоматини осмонга қара-
тиб, баравар ўқ узди.
Одамлар ўзанини бузган дарёдек шовуллаб ўша 
томонга оқди. Кимдир йиғлар, кимдир қўлидаги 
гулдастаси эзилишидан қўрқиб, боши устида ба-
ланд кўтарганча ҳайкал томонга талпинар эди.
Ниҳоят одамлар сийраклашди.
– Юринг, опа! – Дадам аммамнинг қўлидан тут-
ди. Чўлоқланиб йўл бошлади. Аммам мармар зи-
налардан туртиниб-суртиниб ҳайкал томонга тал-
пинди.
Аммамга ўхшаган ўамгузор она кафтларини 
тиззасига қўйганча бошини қуйи солиб ўтирар, 
ҳайкал пойи гулларга кўмилиб кетган, кимдир гул-

---

622
дастасини ерга ташлашга кўнгли бўлмай Онанинг 
тиззасига кўндаланг қўндириб қўйган эди.
Она ҳайкалидан ўн қадамча беридаги Номаъ-
лум аскарни энди кўрдим. Буниси анча кички-
на ҳайкал эди. У худди онасини ҳимоя қилишга 
шайлангандек, траншеядан чиқиб келар, бошига 
каска кийиб олган, ўнг қўлида граната, чап қўлида 
автомат бор эди. Иккала ҳайкал ўртасида бронза 
юлдуз, юлдузнинг қоқ марказида мангу олов ло-
вуллаб ёняпти. Йигит ҳайкали ҳам гулларга кўми-
либ кетган, атиргуллар, лолалар, чучмомалар ран-
го-ранг товланарди. Ҳозир осмонга автоматдан ўқ 
узган аскарлардан иккитаси Она ҳайкали ёнида, 
яна иккитаси Номаълум аскар ёнбошида қуроли-
ни кўксига босганча, ғоз турибди.
– Боле-ем! – Қулоғимнинг тагида янграган 
фарёддан сесканиб кетдим. – Онасининг гўрига 
тушган боле-е-ем! – Аммам дадамнинг қўлидан 
юлқиниб чиқди-ю, каловланиб, йигит ҳайкалига 
талпинди. Югуриб бориб, ҳайкални қучоқлади. – 
Онасини доғда қолдириб кетган Кимсани-и-им! 
Жон болам. Жоним болам! – У ҳайкалнинг каскали 
бошидан қучоқлаб ўпа бошлади. Рўмоли сирғалиб 
тушиб, ҳайкалнинг автоматига илиниб қолди. Оп-
поқ сочлари тўзғиб кетди.
Ойим югуриб бориб аммамни бағрига босди.
– Ойи! Унақа қилманг, ойижон!
Ҳайкал олдида постда автомат тутиб турган 
аскар йигитлар қилт этмади. Аммо иккаласининг 
ҳам лаблари титраб кетганини кўрдим.
Дадам иккаламиз чопиб бордик.
– Опа! – Дадам рўмолни илиниб қолган жойидан 
олиб аммамнинг оппоқ сочли бошига ташлади. – 
Опа! Туринг!

---

623
Ойим ҳам лабларини тишлаганча йиғлаб юборди.
– Ойижон! – деди ялиниб. – Бўлди, ойи! – У ам-
мамнинг қўлтиғидан кўтарган эди, «Қора аммам» 
талмовсираб атрофга қаради. Кўзларида болалар-
ча ҳайрат бор эди.
– Робия, қизим! – деди тишсиз оғзини ҳайрон 
очиб. – Танимадингми? Кимсан аканг-ку!
Қизиқ, ойим ҳам «Қора аммам»ни қучоқлаганча 
ҳайкалнинг юзига юзини босиб, титроқ кафти билан 
«Номаълум аскар»нинг каскали бошини силади.
– Ойижон! – деди йиғлаб. – Қўйинг, унақа қил-
манг!
– Амма, – дедим мен ҳам ялиниб. – Юринг...
Ниҳоят аммамни амаллаб ўрнидан турғиздик. 
Ҳайкал четида фахрий қоровулда турган аскар 
йигитлар автоматни кўксига босганча қилт этмас, 
фақат чап томондаги мен тенги йигитнинг кўзла-
рида ёш сизиб чиққан, нуқул пастки лабини тиш-
лар эди.
ЎТТИЗ ОЛТИНЧИ БОБ