Ijtimoiy siyosat

 
 
Glossariy 
O„zbekcha 
Ruscha 
Inglizcha 
Izoh 
―Ijtimoiy 
davlat‖ 
belgilari 
Признаки
―социального 
государствa‖ 
Signs of 
―social 
state‖ 
- barcha jamiyat a‘zolarining 
ijtimoiy himoyadan foydalanish 
imkoniyatining 
mavjudligi; 
- 
ijtimoiy 
jarayonlarni 
boshqarishda 
fuqarolar 
haq-
huquqlarining asoslanganligi va 
ta‘minlanganligi; 
- 
ijtimoiy 
xarajatlarni byudjet tomonidan 
moliyalashtirilishi; - mamlakatda 
ijtimoiy 
himoya, 
ijtimoiy 
sug‗urta 
va 
bandlikni 
ta‘minlashga qaratilgan chora-
tadbirlarning mavjudligi; - aholi 
farovonligini 
ta‘minlanishi 
uchun davlatning javobgarligi; - 
davlat 
tomonidan 
fuqarolik 
jamiyati rivojlanishi uchun shart-
sharoitlar yaratilishi. 
―Yashillar‖ 
―Зеленые‖ 
―The 
Greens‖ 
Atrof-muhit 
va 
ekologiya 
muhofazasi harakati a‘zolari va 
tarafdorlari 
Barqaror 
iqtisodiy 
rivojlanish 
Устойсивое 
экономичес-
кое развитие 
Sustainable 
economic 
develop-
ment 
Aholi 
ehtiyojlarini 
to‗la 
qondirish 
va 
kelajak 
avlod 
ehtiyojlarini 
qondirish 
imkoniyatlarini 
xavf 
ostiga 
qo‗ymaslikka 
asoslangan 
rivojlanish 
33
Social policy. P. 83-89 

---

42 
Ijtimoiy 
demokratiya 
Социальная 
демократия 
Social 
democracy 
Bozor 
iqtisodiyoti 
sharoitida 
ijtimoiy 
adolat, 
ijtimoiy 
birdamlik 
va 
erkinlikni 
ta‘minlash maqsadida amalga 
oshiriladigan ijtimoiy siyosat va 
siyosiy-mafkuraviy oqim 
Ijtimoiy 
farovonlik 
davlati 
belgilari 
Признаки 
государства 
социальной 
благоденствия 
Signs 
of 
welfare 
state 
- ijtimoiy sug‗urta fondlariga pul 
o‗tkazmalari va ijtimoiy sug‗urta 
soliqlari 
hajmini 
oshirish, 
shakllangan 
byudjet 
mablag‗laridan ijtimoiy siyosatni 
moliyalashtirish; 
- aholining barcha guruhlari 
uchun ijtimoiy xizmatlar tizimi 
va ijtimoiy qo‗llab-quvvatlash 
chora tadbirlarini rivojlantirish; 
- ijtimoiy siyosatning huquqiy-
institutsional 
asoslarini 
rivojlantirish; 
- xalq farovonligini ta‘minlash 
uchun davlat javobgarlikni o‗z 
zimmasiga olishi. 
Kasaba 
uyushmasi 
Профсоюз 
Trade 
union 
Ishlab 
chiqarish, 
xizmat 
ko‗rsatish sohalarida faoliyat 
yuritayotgan 
ishchilarni 
iqtisodiy-ijtimoiy 
huquqlarini 
himoya 
qilish 
maqsadida 
ixtiyoriy ravishda birlashtiruvchi 
tashkilot
Soliq 
imtiyozlari 
Налоговые 
льготы 
Tax cutting Davlat yoki mahalliy hokimiyat 
tomonidan soliq to‗lovchilarning 
ayrim guruhlariga beriladigan 
imtiyozlar 
Konsensus 
Консенсус 
consensus 
Qaror 
qabul 
qilishda 
munozaralarni 
hal 
etishning 
usuli, unga ko‗ra manfaatdor 
shaxslarda 
asosli 
qarshiliklar 
bo‗lmagan yoki hech kim 
tomonidan 
qarshilik 
bildirilmagan sharoitda umumiy 
rozilik asosida kelishuvga kelish. 
Konservatorlar Консерваторы Conserva-
tors 
Konservatizm 
g‗oyalari 
tarafdorlari. 
Konservatizmdagi 
mavjud 
an‘anaviy 
tartib-

---

43 
qoidalarni 
(ijtimoiy, 
axloqiy, 
huquqiy) saqlanishi. 
Leyboristlar 
Лейбористы 
Labour‘s 
Ishchilar 
sinfi, 
kasaba 
uyushmalari manfaatini himoya 
qiluvchi 
Buyuk 
Britaniya 
―Ishchilar‖ partiyasi a‘zolari.
Liberalizm 
Либерализм 
Liberalism 
Demokratik erkinlik va xususiy 
tardbirkorlikni himoya qiluvchi 
g‗oyalar yig‗indisi. 
Monetarizm 
Монетаризм 
Monetaris
m 
Iqtisodiy-ijtimoiy 
jarayonlarni 
tartibga solishda pul 
taklifi 
dastagidan foydalanish tarafdori 
bo‗lgan iqtisodiy nazariya 
Neoliberalizm 
Неолибера-
лизм 
Neo-
liberalism 
XX asr oxirlarida liberalizm 
g‗oyalari asosida shakllangan va 
rivojlangan, individning siyosat, 
iqtisodiyot va ijtimoiy hayotda 
maksimal 
erkin 
faoliyat 
yuritishini 
talab 
etuvchi 
konsepsiya. 
Mazkur 
yo‗nalishning 
bosh 
g‗oyasi 
davlatning 
iqtisodiyotga 
aralashuvi ma‘lum bir chegara 
doirasida bo‗lishi zarurligi bilan 
ifodalanadi. 
Umumhalq 
farovonlik 
davlati 
Государство 
всеобщего 
благоденствия
General 
welfare 
state 
Mamlakatda to‗liq bandlikni 
ta‘minlagan 
holda, 
aholi 
daromadlari 
o‗rtasidagi 
nomutanosibliklar qisqartiriladi. 
Davlat va jamiyat tomonidan 
doimiy ijtimoiy xizmatlar sohasi 
tashkil etiladi. Ushbu tizim 
Shvetsiyada amal qiladi. 
Umumxalq 
farovonlik 
davlati 
belgilari 
Признаки 
государства 
всеобщего 
благоденствия
The 
signs 
of general 
welfare 
state 
- ijtimoiy sug‗urta fondlariga pul 
o‗tkazmalari va ijtimoiy sug‗urta 
soliqlari 
hajmini 
oshirish, 
shakllangan 
byudjet 
mablag‗laridan ijtimoiy siyosatni 
moliyalashtirish; 
- 
aholining 
barcha guruhlari uchun ijtimoiy 
xizmatlar tizimi va ijtimoiy 
qo‗llab-quvvatlash 
chora 
tadbirlarini 
rivojlantirish; 
- 
ijtimoiy siyosatning huquqiy-

---

44 
institutsional 
asoslarini 
rivojlantirish; 
- 
xalq 
farovonligini ta‘minlash uchun 
davlat 
javobgarlikni 
o‗z 
zimmasiga olishi. 
Postmoder-
nizm 
Постмодер-
низм 
Postmoder-
nism
Madaniyatshunoslik 
nuqtai 
nazaridan ijtimoiy hayotni tadqiq 
etishga mo‗ljallangan yo‗nalish.
Pragmatizm 
Прагматизм 
Pragmatism Nazariy 
qonuniyatlar 
ahamiyatini inkor etuvchi, faqat 
haqiqiy 
amaliy 
naf 
keltiruvchilarini 
hisoblovchi 
qarash. 
Tetcherizm 
Тетчеризм 
Thatche-
rism 
Buyuk Britaniya bosh vaziri 
Margaret 
Tetcher 
rahbarligi 
davrida 
olib 
borilgan 
konservatorlar 
siyosati. 
Xususiylashtirish, 
monetarizm, 
ijtimoiy 
dasturlarni 
amalga 
oshirish, 
ijtimoiy 
sohalarni 
xususiylashtirish 
tadbirlari 
amalga oshirilgan. 
Feminizm 
Феминизм 
Feminism 
Erkaklar 
bilan 
ayollar 
huquqlarining, 
jamiyatdagi 
o‗rnini to‗la tengligini yoqlovchi 
harakat. 
Xususiylash-
tirish 
Приватизация Privatiza-
tion 
Davlat 
mulkining 
xususiy 
mulkka aylanishi 
Ekspluatatsiya Эксплуатация Exploita-
tion 
Mulkdorlar tomonidan ishlab 
chiqarish 
jarayonida 
mehnatkashlar 
mehnatining 
o‗zlashtirilishi 
Ijtimoiy davlat Социальное 
государстов 
Social state Insonning erkin rivojlanishi va 
uning yashashi uchun munosib 
turmush 
sharoiti 
yaratilgan 
davlat hisoblanadi. Bunda barcha 
fuqarolar ijtimoiy ta‘minotdan 
foydalanishda 
teng 
huquqli 
bo‗lib, ijtimoiy siyosatni amalga 
oshirishda 
to‗liq 
bandlikni 
ta‘minlashga katta ahamiyat 
qaratiladi. Agar ijtimoiy ta‘minot 
miqdori 
xalq 
farovonligini 
ta‘minlashga yetarli miqdorda 

---

45 
bo‗lgan taqdirda, u mablag‗ ko‗p 
talab etuvchi tizim hisoblanadi. 
Shuning uchun soliqlar miqdori 
yuqori 
darajada 
belgilanadi. 
Jumladan, 
Shvetsiyada 
ikki 
darajali ijtimoiy ta‘minot tizimi 
amal 
qiladi. 
Bunda 
farovonlikning minimal miqdori 
davlat tomonidan ta‘minlansa, 
yuqori miqdori pensiya yoki turli 
ijtimoiy 
sug‗urta 
fondlari 
nafaqalari va boshqa manbalar 
hisobidan ta‘minlanadi 
―Pozitiv 
ijtimoiy 
himoya 
davlati‖ 
Государство 
позитивной 
социальной 
защиты 
Positive 
social 
protection 
state 
Ushbu 
modelda 
barcha 
fuqarolarning 
farovonligini 
ta‘minlash imkoniyatlari davlat 
tomonidan 
boshqariladi 
va 
barcha 
uchun 
―teng 
imkoniyatlar‖ davlat tomonidan 
kafolatlanadi. 
Bunday 
tizim 
AQShda amal qilmoqda. 
―Ijtimoiy 
xavfsiz davlat‖ 
Социально 
безопасное 
государство 
Socially 
Safe State 
Bunda 
to‗liq 
bandlikni 
ta‘minlashga qaratilgan chora-
tadbirlar amalga oshiriladi va 
fuqarolar oladigan ish haqi hajmi 
yashash 
minimumi 
miqdorlaridan yuqori bo‗lishi 
davlat tomonidan kafolatlanadi. 
Buyuk 
Britaniyada 
ushbu 
ijtimoiy tizim amal qilmoqda.
 
Liberal 
ijtimoiy davlat
Либерално-
социальное 
государство 
Liberal 
social state 
Bunda kam ta‘minlangan aholiga 
moddiy yordam ko‗rsatish (kam 
ta‘minlanganlik 
nafaqasi, 
nogironlik 
nafaqasi 
va 
boshqalar) 
davlat 
byudjeti 
tomonidan 
moliyalashtiriladi. 
Nafaqa olish huquqini qo‗lga 
kiritish qattiq nazorat qilinadi, 
nafaqalar 
miqdori 
yuqori 
darajada 
belgilanmaydi, 
mehnatga 
layoqatli 
kam 
ta‘minlanganlik 
nafaqasini 
olishni 
istaganlar 
ishga 
joylashishlari 
talab 
etiladi. 

---

46 
Ushbu tizim AQShda an‘anaviy 
hisoblanib, 
yaqin 
yillardan 
boshlab 
Buyuk 
Britaniya, 
Kanada 
va 
Avstraliyada 
qo‗llanila boshlandi 
Konservativ 
ijtimoiy davlat 
Консерватив-
ное 
социальное 
государство 
Conserva-
tive social 
state 
Ijtimoiy 
ta‘minot 
davlat 
tomonidan kafolatlanadi va turli 
sug‗urta 
fondlari 
tomonidan 
moliyalashtiriladi. 
Ijtimoiy 
ta‘minotdan olinadigan nafaqa 
miqdori mehnat staji va ish haqi 
darajasiga bog‗liq bo‗ladi. Davlat 
tomonidan davlat xizmatchilariga 
tegishli imtiyozlar beriladi. Ushbu 
imtiyozlar 
odatda 
pensiya 
nafaqalarini tayinlash va tibbiy 
xizmatlardan 
foydalanishda 
namoyon bo‗ladi. Ushbu tizim 
Yevropa, jumladan Germaniyada 
amal qiladi.
Aholini 
ijtimoiy 
himoya 
qilishning 
Bismark 
modeli 
Модель 
социальной 
защиты 
населения 
Бисмарка 
Bismarck 
model 
of 
social 
protection 
of 
population 
Ushbu modelda ijtimoiy himoya 
darajasi 
ishchi 
xodimning 
mehnat staji davomiyligi bilan 
bog‗liq bo‗lib, uning asosida 
ijtimoiy sug‗urta mexanizmi 
yotadi. Ish haqidan ijtimoiy 
sug‗urta fondlariga to‗lanadigan 
badallar 
hisobidan 
ijtimoiy 
nafaqalar moliyalashtiriladi. 
Aholini 
ijtimoiy 
himoya 
qilishning 
Beveridj 
modeli 
Модель 
социальной 
защиты 
населения 
Бевериджа 
Beverage 
model 
of 
social 
protection 
of 
population 
Anglosakson 
modeli 
ingliz 
iqtisodchisi U. Beveridj sharafiga 
nomlangan 
(Beveridj 
modeli). 
Bunda moddiy jihatdan ijtimoiy 
himoyaga muhtoj bo‗lgan har bir 
fuqaro minimal darajada ijtimoiy 
jihatdan ta‘minlanish huquqini 
qo‗lga kiritadi. 
Aholini 
ijtimoiy 
himoya 
qilishning 
Skandinaviya 
modeli 
Скандинавс-
кая 
модел 
социальной 
защиты 
населения 
Scandina-
vian model 
of 
social 
protection 
of 
population 
Ijtimoiy 
(sotsial)-demokratik 
model 
Skandinaviya 
modeli 
hisoblanadi. 
Ushbu 
modelda 
barcha aholi ijtimoiy ta‘minotdan 
foydalanishda 
teng 
huquqli 
hisoblanadi. Ijtimoiy ta‘minotni 
moliyalashtirish soliqlar hisobidan 
amalga oshiriladi. 

---

47 
Aholini 
ijtimoiy 
himoya 
qilishning 
rudemental 
modeli 
Рудементаль-
ный 
модель 
социальной 
защиты 
населения 
Rudimental 
model 
of 
social 
protection 
of 
population 
Janubiy Yevropa mamlakatlarida 
qo‗llaniladigan model bo‗lib, 
ijtimoiy himoya oila va xayriya 
ishlari orqali amalga oshiriladi. 
Aholini 
ijtimoiy 
himoya 
qilishning 
tamoyillari 
Принципы 
социальной 
защиты 
населения 
Principles 
of 
social 
protection 
of 
population 
Davlatning iqtisodiyotni tartibga 
solish jarayonida qatnashishi va 
ijtimoiy siyosatni olib borish 
tamoyillari 
quyidagilardan 
iborat: 
- 
inson 
erkinligi 
– bunda 
fuqarolarning istalgan faoliyat 
turlari 
bilan 
shug‗ullanishi 
belgilab qo‗yiladi; 
- 
iqtisodiy 
munosabatlarga 
davlatning 
aralashuvini 
iloji 
boricha 
kamaytirish, 
ya‘ni 
ma‘lum bir chegara doirasida 
bo‗lishi; 
- qonun ustuvorligini ta‘minlash 
– 
har qanday munosabatlarni amalga 
oshirilishida konstitutsion tizimning 
yaratilganligi;
- minimal ijtimoiy ta‘minot – 
jamiyatda 
sog‗lom 
hayotni 
ta‘minlash uchun ayrim tovar va 
xizmatlar 
miqdori, 
tarkibini 
davlat 
tomonidan 
tartibga 
solinishi; 
- xavfsizlik – ishsizlarni (mehnat 
layoqatiga ega bo‗lmaganlar va 
uni yo‗qotganlar) va ijtimoiy 
jihatdan muhtoj aholini turmush 
kechirishi uchun shart-sharoitlar 
yaratish.