Ijtimoiy siyosat

9.2.1-rasm. Yevropa Ittifoqida ijtimoiy muammolarni aniqlash 
konsepsiyasi
217
2002-yilda Yevrostat tomonidan mintaqada ijtimoiy muammolarni 
aniqlash konsepsiyasi ishlab chiqildi (9.2.1-rasm). Unga ko‗ra, jamiyatda 
vujudga keladigan ijtimoiy muammolar, jumladan, aholining ijtimoiy 
jihatdan muhtojlik holatlari ularning yetarli daromadga ega emasliklari 
bilan bog‗liq bo‗ladi. Boshqacha qilib aytganda, aholining yetarli 
darajadaga turmush farovonligini ta‘minlay olmaydigan daromadga ega 
bo‗lishi ijtimoiy muammolarni vujudga keltirib chiqaradi. Buning oldini 
olish uchun mamlakatlar mehnat bozorini rivojlantirishda o‗zaro 
hamkorlik faoliyati yo‗lga qo‗yilgan. Bu esa mintaqa bo‗ylab ish haqi va 
turmush farovonligi darajalari bo‗yicha belgilangan normani barcha 
mamlakat qabul qilganligi va davlatlararo ijtimoiy hamkorlikning 
mavjudligidan dalolat beradi. 
YI mintaqasida aholining ijtimoiy jihatdan muhtojligini kamaytirish, 
aholi daromadlarini shakllantirish va bandligini rag‗batlantirish asosida 
jamiyatda o‗rta qatlamning ulushini oshirishga qaratilgan chora-
tadbirlarni amalga oshirilishi, ularning samaradorligini nazorat qilish 
maqsadida, Yevropa Ittifoqi bandlik, ijtimoiy siyosat, sog‗liqni saqlash 
va iste‘mol masalalari bo‗yicha vazirlar kengashi (EPSCO) tomonidan 
ijtimoiy muammolarning vujudga kelishi va kambag‗allik riskini 
aniqlash bo‗yicha ―AROPE‖ deb nomlangan integral ko‗rsatkichlar 
217
Измерение бедности и социальной интеграции в ЕС: достижения и дальнейшие улучшения. Рабочий 
документ 25. Подготовлен Евростатом. 20 января 2014 г. с. 20. 
Mehnat bozori holati 
(shakli, ishsizlikdan 
himoyalanganligi va ijtimoiy 
himoya) 
Tengsizlik shakllari 
(gender tengligi, elita va 
hokimiyat kuchiga 
egaligi)
Tabaqalanishning 
an‘anaviy usullari 
(ijtimoiy jihatdan, ta‘lim 
darajasi)
Ijtimoiy inson kapitali resursi 
(salomatligi, farovonlik resurslari, 
milliy inson kapitali)
Insonning hayot yo‘li (mehnat 
faoliyati, ijtimoiy kelib chiqishi, 
migratsiya, ko‘chib yurishi va 
h.k.)
Ijtimoiy 
muammo 
Daromad

---

272 
tizimi ishlab chiqilgan. Ushbu ko‗rsatkichni hisoblash uchun har yili 
Yevropa Komissiyasi va Yevrostat hamkorligida mintaqa bo‗ylab 
kambag‗allik riski, mehnat samaradorligi past bo‗lgan, kam daromadli, 
ijtimoiy muammolar mavjud bo‗lgan uy xo‗jaliklarining bandligi, ta‘lim, 
tibbiy, uy-joy kommunal xizmatlardan foydalanish darajasi, moddiy 
holatini o‗rganish bo‗yicha ―EU-SILC‖ tadqiqoti amalga oshiriladi. 
EU-SILC tadqiqoti natijalari umumlashtirilgan holda AROPE 
integral ko‗rsatkichini ifodalaydi. Ushbu ko‗rsatkich quyidagi uch 
komponentdan tashkil topadi: 

nisbiy komponent: daromad yetishmasligi, kambag‗allik riski; 

absolyut komponent: moddiy muhtojlik; 

mehnat bozoridagi ishtirokining cheklanganligi bo‗yicha: mehnat 
intensivligining keskin pastligi. 
Nisbiy komponent bu mintaqada belgilangan o‗rtacha oylik ish 
haqining 60 foizidan kam daromadga ega bo‗lgan fuqarolarga tegishlidir. 
Ushbu aholi qatlami kambag‗allik riski holatidagi kishilar hisoblanadi. 
Ya‘ni, turmush farovonligi ko‗rsatkichi muntazam ortishi bilan bir 
qatorda iste‘mol tovarlari va xizmatlarining narxlarini o‗sib borish 
tendensiyasiga ega ekanligi keyinchalik ularni ijtimoiy jihatdan muhtoj 
aholi qatlamlari qatoriga qo‗shilib qolishi xavfini tug‗diradi. 
2016-yilda amalga oshirilgan EU-SILC tadqiqoti natijalariga ko‗ra, 
mintaqada kambag‗allik riski holatida bo‗lgan aholi soni YI aholisining 
qariyb 18 foizni tashkil etdi. Tadqiqot natijalariga tayangan holda 
Yevropa komissiyasi ekspertlari tomonidan berilgan ilmiy prognozlarga 
ko‗ra, 2021 yilga borib Norvegiya (10,2 foizdan 18,1 foizga) 
Lyuksemburg (13,8 foizdan 20,0 foizga), Islandiya (8,9 foizdan 12,9 
foizga), Avstriya (12,4 foizdan 15 foiga), Niderlandiya (11,1 foizdan 
14,2 foizga), Shvetsariya (15,0 foizdan 17,4 foizga) mamlakatlarida 
kambag‗allik riski holatida yashovchi aholining soni demografik 
muammolar hisobiga ortishi mumkin bo‗ladi
218
. 
2018-yilda Yevrostat tomonidan amalga oshirilgan tadqiqotlar 
natijalariga ko‗ra, YI (28) mamlakatlarida o‗rta hisobda aholini ijtimoiy 
himoya qilishga yo‗naltirilayotgan xarajatlarni YaIMdagi ulushi 27,6 
foizni tashkil etib, jumladan, Fransiya (32,2 foiz), Finlandiya (31,9) va 
Daniya (31,8) mamlakatlarida aholini ijtimoiy himoya qilishga 
218
Евростат 
маълумотлари 
асосида. 
https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title= 
Social_protection_statistics_-_social_benefits#Publications
 

---

273 
yo‗naltirilayotgan davlat byudjeti xarajatlarining YaIMdagi ulushi 30 
foizdan yuqori bo‗lib, mintaqa bo‗yicha yetakchilik qilmoqdalar
219
. 
Bola nafaqasi (ijtimoiy muhtojlik 
bo‘yicha 
Ijtimoiy 
nafaqa 
(ijtimoiy 
muhtojlik bo‘yicha) 
Bola nafaqasi (universal, barcha 
uchun) 
Ijtimoiy 
nafaqa 
(universal, 
barcha uchun)