Ijtimoiy siyosat

3.1. Ijtimoiy siyosatning shakllanish shart-sharoitlari va 
omillari 
Milliy iqtisodiyotda ijtimoiy ta‘minot tizimining rivojlanib borishi 
bilan ijtimoiy ta‘minotga oid bo‗lgan atamalar – ijtimoiy ta‘minot 
tushunchasi, uning mezonlari va belgilari, vazifalari shakllanib bordi.
Ijtimoiy ta‘minot fuqarolar va davlat organlari o‗rtasidagi ijtimoiy 
munosabatlarni ifoda etib, aholining ijtimoiy yordamga muhtoj bo‗lgan 
guruhlarini moddiy jihatdan ta‘minlashni nazarda tutadi. Iqtisodiy nuqtai 
nazardan ijtimoiy ta‘minot risk paydo bo‗lishi bilan ijtimoiy himoya va 
yordamga muhtoj bo‗lgan shaxslar o‗rtasida mablag‗larni qayta 
taqsimlashni o‗zida ifoda etadi. Ijtimoiy xavf-xatar (risk) deganda 
ishlovchining ish haqidan mahrum bo‗lish, daromadlarning yashash 
minimumidan pasayishi, tibbiy yordamga ehtiyoj sezish va boshqa 
ijtimoiy xizmatlarga ob‘ektiv tarzda muhtoj bo‗lish holatlarining ro‗y 
berish ehtimolligi tushuniladi. Jahon amaliyotida xavf-xatar(risk)larning 
to‗rtta turlari ajratib ko‗rsatiladi: salomatlik, umr davomiyligi, iqtisodiy- 
kasbiy, atrof muhit bilan bog‗liq bo‗lgan risklar.
34
Amaliyotda ijtimoiy ta‘minotning quyidagi mezonlari mavjud: 
1.
Moliyalashtirish manbalari
ga davlat tomonidan tashkil etilgan 
maxsus maqsadli fondlar kiradi. (Byudjetdan tashqari pensiya 
jamg‗armasi, bandlikka ko‗maklashuvchi fond va sh.k.) 
2.
Ijtimoiy ta‟minotga taalluqli bo„lgan shaxslar doirasi
ga 
qonunchilik bilan belgilangan fuqarolar kiradi. Jumladan, mehnatga 
layoqatsizlar (qarilik va nogironlik bo‗yicha), boquvchisini yo‗qotganlar, 
faxriylar, ishsizlar, urush qatnashchilari va boshqalar.
 
34
The student‘s companion to Social Policy P. 107-108.

---

52 
3.
Ijtimoiy ta‟minotdan foydalanish uchun ko„rsatmalar 
faqatgina 
unga ehtiyoj vujudga kelgan hollarda qonunchilik bilan belgilangan 
tartibda beriladi.
 
4.
Ijtimoiy ta‟minot xizmatini ko„rsatishning maqsadi
– davlat 
tomonidan ijtimoiy ta‘minotning u yoki bu turidan kelib chiqib 
belgilanadi. Ushbu maqsadlar yaqin muddatga mo‗ljallangan, oraliq va 
yakuniy bo‗lishi mumkin. Masalan, vaqtincha ishga yaroqsiz bo‗lib 
qolgan shaxsning yo‗qotilgan ish haqi o‗rniga ko‗rsatiladigan ijtimoiy 
ta‘minot yaqin muddatga mo‗ljallangan bo‗ladi. Ishchining sog‗lig‗i 
to‗g‗risida g‗amxo‗rlik qilishdan ko‗zlangan pirovard maqsad uning 
sog‗lig‗ini to‗liq tiklab, ishchanlik qobiliyatini oshirish hisoblanadi.
 
Ijtimoiy ta‘minotning 
o„ziga xos belgilari 
uning 
xususiyatlarida 
o‗z 
aksini topadi. Ushbu xususiyatlarga quyidagilar kiradi: 
-
ijtimoiy ta‘minotning ommaviy xarakterga egaligi; 
-
aholini ijtimoiy-demografik jihatdan turli qatlam va guruhlarining 
ijtimoiy ta‘minotga tabaqalashgan yondashuv; 
-
davlat tomonidan ijtimoiy ta‘minotga ajratilgan mablag‗lar 
miqdorini iste‘mol savatiga kiruvchi mahsulot va xizmatlarning minimal 
sarfidan kelib chiqqan holda belgilash; 
-
insonning ijtimoiy ta‘minoti borasida huquqlaridan to‗liq 
foydalana olishni ta‘minlash.
 
Iqtisodiy adabiyotda ijtimoiy ta‘minotning quyidagi funksiyalari 
ajratib 
ko‗rsatiladi: 
iqtisodiy, 
siyosiy, 
demografik, 
ijtimoiy-
rag„batlantiruvchi