Davom ettiriladigan va ettirilmaydigan kredit liniyalari o ’ zaro farqlanadi. Davom ettirilmaydigan kredit liniyasi ochilib ssuda berilgan va qaytarilgandan key in mijoz va bank o ’ rtasidagi aloqalar tugatiladi. Davomlashtiriladigan kredit liniyasida kredit belgilangan limit asosida avtomatik ravishda beriladi va qaytariladi. Agar, bank tomonidan mijozga kredit liniyasi ma’ lum tovarlarga bir shartnoma bo ’ yicha bir yil ichida pul to’lash uchun ochilgan bo ’lsa, kredit liniyasi maqsadli bo ’ ladi.
Kreditlash usuli kredit berishda va qaytarishda ishlatiladigan ssuda hi s o bvarag ’ ining shaklini tanlab beradi. Banklar kreditlash operatsiyalarini amalga oshirish uchun ssuda schyotlarini ochadilar.
Maxsus ssuda hisobvarag’lari doimiy kreditga ehtiyoj sezuvchi va to ’lov oborotining katta qismini kredit hisobiga amalga oshiruvchi xo ’j alik organlariga ochiladi. Maxsus ssuda hisobvarag ’larini ishlatish tovarlarni sotishidan bo ’ lgan barcha tushumni kreditni o ’ z vaqtida qaytarilishini va qarz oluvchining o ’ z mablag ’ larini qayta ishlab chiqarish jarayonida to ’ liq ishtirokini ta ’ minlash uchun ajratilishini bildiradi. Shunday qilib maxsus ssuda, hisobvarag’ idan doimiy kreditlash va qaytarish operatsiyalari o ’ tkaziladi. Hisob-kitob hisobvarag ’iga yordamchi rol beriladi, chunki undan qisqa doiradagi ya ’ ni daromadni taqsimlash va ish haqi berish operatsiyalari o ’ tkaziladi.
Ssuda hi s o bvarag ’ ini ishlatishning bunday tartibi uning zamonaviy xo ’j alik yuritish sharoitida ishlatilishini cheklab qo ’ yadi.
Oddiy ssuda hisobvarag ’lari bank amaliyotida asosan bir martalik ssuda berishda ishlatiladi. Bu hi s obvarag ’ lar bo ’ yi cha majburiyatlarni qaytarish belgilangan muddatlarda amalga oshiriladi.
Agar korxonalar bir vaqtning o ’ zi da bir necha o b ’ ektlar uchun kredit olmoqchi bo ’ l sa bir necha oddiy ssuda hisobvarag ’ lari ochadilar va ssudalar turli muddatga, shartlarda va har-xil foizlarda beriladi. Ssudaning bunday hisob shakli bank nazorati uchun muhim ahamiyatga, ega.
Aylanma-qoldiq usul b o ’ yi c ha to ’ l ovlarni va kreditga layoqatli korxonalarni kreditlash yagona aktiv-passiv ya ’ ni kontokorrent hi s o bvarag ’ i dan
42
amalga oshiriladi. Ushbu hisobvaraq mijozga bo ’ lgan yuqori ishonchni bildiradi. Hisobvaraqning debetidan mijozning ishlab chiqarish faoliyati va foydani taqsimlash bilan bog ’ liq to ’ lovlari o ’tadi, kreditga barcha tushumlar yoziladi. Hisobvaraqning kredit qoldig ’ i korxonani o ’ z mablag ’ i borligini debet qoldig ’ i esa bankdan mablag ’ jalb qilinganini bildiradi.
X o ’j alik yuritishning bozor munosabatlari sharoitida oddiy ssuda hi sobvarag ’ lari keng tarqalgan.
Bugungi kunda O ’ zbekiston Respublikasi tijorat banklari tomonidan xo ’j alik sub ’ ektlarini qisqa muddatli kreditlash quyidagi usullarda amalga oshirilmoqda: Alohida ssuda hi s obvarag ’ i orqali kreditlash. Tijorat banklari xo ’j alik sub ’ ektlarini «kredit liniyasi ochib» yoki «kredit liniyasi ochmasdan» kreditlashi mumkin va bu kreditlar quyidagi maqsadga beriladi, tovar moddiy boyliklar, bajarilgan ish va ko ’ rsatilgan xizmatlarning pul hisob-kitob hujjatlarini to ’ lash uchun, muddati 30 kundan oshmagan davrga, qarzdorning asosiy faoliyati bilan bo g ’ liq bulgan akkreditivlar ochish uchun.
Kredit bank tomonidan kelishilgan muddatlarda quyidagi tartibda so ’ ndirilishi mumkin:
so ’ ndirilish muddati kelgan majburiyatlar bo ’ yicha mablag ’ larni mijozning hi s obvarag ’ idan undirib olish orqali;
muddatidan oldin qarzdorning topshirig ’iga ko ’ ra hisob raqamdagi bo ’ sh qoldiq mablag ’ larni s o ’ rab olish orqali;
garov mulkini o ’ zlashtiri sh orqali.
X o ’j alik sub ’ ektining «kredit liniyasi ochib» kreditlash alohida hisobvaraq orqali oldindan kelishib olingan kredit summasi doirasida amalga oshiriladi. Kredit liniyasining hisobidan qarzdorning asosiy faoliyati bilan bo g ’ liq bo ’ lgan tovar- moddiy boyliklarni bajarilgan ishlar, ko ’ rsatilgan xizmatlar bo ’ yicha pul hisob- kitob hujjatlarining to ’ l ovi amalga oshiriladi.
