«ijtimoiy-iqtisodiy» fakultet

52





daromadi sifatida qaralmasada lekin korxonalarni xarajatlarini qisqartirishiga yordam beradi.

Hozirgi vaqtda mamlakatimizdagi korxonalar ko ’ pro q ichki moliyaviy resurs manbalaridan foydalangan holda o ’ z faoliyatlarini moliyalashtirmoqdalar. Lekin yuqorida aytib o ’ tilganidek tashqi jalb qilingan manbalar orqali o ’ z faoliyatini moliyalashtirayotgan korxonalarga davlat tomonidan turli hildagi soliq imtiyozlari berilmoqda.

Xulosa o ’ rnida shuni aytish mumkinki korxonalar ham ichki va tashqi manbalar uyg’ unligidagi moliyaviy resurslardan foydalangan holda o ’ z faoliyatlarini moliyalashtirishlari ko ’ proq maqsadga muvofiq bo ’ lar edi. Buning natijasida korxonalar ishlab chiqarish unumdorligining oshishiga va o ’ z moliyaviy holatini barqarorligini ta mi la ga erishishlari mumkin.

Aylanma mablag ’ lar aylanishini tezlashtirish nafaqat korxona uchun, balki butun iqtisodiyot uchun ham katta ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa bugungi global miqyosda kechayotgan jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi davrida iqtisodiyotning real sektori korxonalarida aylanma mab lag ’ larga b o ’ lgan talabni qondirish, aylanma mablag’ lar aylanuvchanligini oshirish bugungi kunning muhim vazifalaridan biri hisoblanadi.

Korxona aylanma mablag ’ laridan samarali foydalanish uchta asosiy ko ’ rs atkichni tavsiflaydi:

1. 
   aylanish koeffitsienti;
   
2. 
   aylanma mablag ’ laming yuklanish koeffitsienti;
   
3. 
   vositalarning bir marta aylanish davomiyligi.
   

Aylanish koeffitsienti korxona aylanma mablag ’ larining ma ’ lum bir vaqt (yil, chorak) davomida amalga oshiruvchi aylanishini tavsiflaydi yoki aylanma mablag ’ laming har 1 so ’ miga to ’ g ’ ri keluvchi sotilgan mahsulotlarni ko ’ rsatadi. U quyidagi formula asosida hisoblab topiladi.

^Ka = ^Rm ^{: S}a

Bu yerda:

R_m - sotilgan mahsulot hajmi, pul o ’ l c hovi da;

53



S_a - aylanma mablag ’ laming o ’ rtacha qoldiq hajmi, pul o ’ lchovida (aylanma mablag ’ lar normativi).

Aylanma mablag ’ laming yuklanish koeffitsienti aylanish koeffitsientiga teskari bo ’ lgan qiymatdir. U sotilgan har 1 so ’ m mahsulotga sarflangan aylanma mablag ’ larni tavsiflaydi hamda quyidagi formula asosida hisoblab topiladi.:

^Kyu ^Sa • ^Rm

Bir marta aylanish davomiyligi kunlarda o ’ l c hanadi hamda shu davrdagi kunlar sonini aylanish koeffitsientiga nisbati orqali quyidagi formula asosida hisoblanadi:

T = D • Ka

Bu yerda:

D - shu davrdagi kunlar soni (360, 90).

Aylanma mablag ’ laming to ’ liq aylanish muddati qanchalik kichik yoki bu aylanishlar soni qanchalik ko ’ p bo ’ l s a, aylana mablag ’ lar shunchalik kam talab qilinadi va aksincha, aylanma ma lag la qanchalik tez aylanishda l a, shunchalik samarali ishlatiladi.

Bugungi kunda aylanma mablag ’ larda, ayniqsa, korxonalarning moddiy- tovar boyliklarida band b o ’ lgan yirik miqdordagi pul mablag ’ lari ularning to ’ liq saqlanishiga e ’ tib o r qaratish, ulardan maqsadlarga muvofiq va samarali foydalanish, shuningdek, ularning aylanishini tezlashtirishni talab qiladi. Korxonalar oldiga qo ’ yilgan vazifalarni bajarish quyidagilarni amalga oshirishni talab qiladi:

• 
  fan-texnika taraqqiyoti yutuqlarini keng q lla ;
  
• 
  ishlab chiqarishning barcha jarayonlarida ilmiy jihatdan asoslangan norma va normativlar tizimini yaratish;
  
• 
  korxonalarni uzoq muddatli xo ’j alik aloqalari yuritishga o ’ tkazi s h va kooperatsiya qilishni rivojlantirish;
  
• 
  mahsulotlar, moliyaviy, moddiy va kuch-quvvat resurslarining sifat balansini tuzish;