«ijtimoiy-iqtisodiy» fakultet

39





Faoliyat yuritishning bunday tijorat asoslari xo ’j aliklarning o ’ z mablag ’ larini maksimal ishlatishga va qarz ma lag la i oldida t liq ma uliyat i sezishga majburlaydi. Shuningdek, qarz mablag ’ lari faqatgina bank krediti sifatida emas, balki xo ’j aliklararo pul va tovar shaklida qatnashmoqda. Bundan buyon korxonalarga kimdan va qanday miqdorda qarz olish va uning shartlarini shartnomada ati huquqi berilgan. Korxonalarning x ali oborotidagi z mablag’ lari hajmining olinishi mumkin bo ’ lgan kredit hajmiga va kreditga layoqatlilik ko ’ r s atki c Marini hisoblashdagi mijoz faoliyatining samaradorlik darajasiga ta ’ s ir qiladi.

Bozor munosabatlariga o ’ ti s hdagi aylanma mab lag ’ larini bunday tashkillashtirish o b ’ ektni kreditlashdan s ub ’ ektni kreditlashga o ’ ti s hga zamin yaratdi. Bu esa kreditlash mexanizmidagi yangi va samarali davrdir.

Bankning kreditlash tizimining asosiy elementi b o ’ lib kreditlash usullari hisoblanadi, chunki ular bu tizimning bir qator elementlari: ssuda schyoti turi, ssuda majburiyatini tartibga solish, qarz mablag ’ larini maqsadli ishlatish va ularni o ’ z vaqtida qaytarish tartibini va shaklini nazorat qilish kabilarni belgilab beradi.

Kreditlash usullari deganda kreditlash tamoyillariga mos ravishda kreditni berish va qaytarish uslublari tushuniladi.

Aylanish usuli b o ’ yi c ha kreditlashning xususiyati shunda ediki, kredit harakati material qiymatliklarning aylanishi ya’ni, kelib tushishi va ishlatishi bilan belgilanar edi. Kreditlashning bunday usuli yangi kredit berish va ilgari berilgan kreditni qaytarish faqatgina vaqt b o ’ yi c ha mos kelishi mumkin edi. Bu yerda kredit to ’ lov xarakteriga ega edi, chunki ssuda berish bevosita ishlab chiqarish xarajatlarini, tijorat banki Markaziiy bankka to ’ lash uchun qarz mablag ’ lariga ehtiyoj sezilgan vaqtda amalga oshirilardi. Qarz mablag ’ larini to ’ liq oborotidan so ’ng kreditni qaytarilishi rejaga asosan amalga oshirilardi. Kreditlashning ushbu usuli yordamida xo ’j alik organlarining to ’lov oborotining uzluksizligiga va shuningdek qarz oluvchini xo ’j alik oborotida kreditni doimiy qatnashuviga erishilgan edi.