“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Iqtisodiy tafakkur
mamlakatdagi ishlab chiqarish jarayoni, ijtimoiy o‘zgarishlar va 
iqtisodiy munosabatlar, ularning xususiyatlari asosida kategoriya, qonunlar va tushunchalarda 
o‘z ifodasini topadi. 
Har bir jamiyat o‘zining iqtisodiy tafakkurni ushbu mamlakat iqtisodiy ahvolidan kelib 
chiqqan holda rivojlantiradi va takomillashtiradi.
Kichik jamiyat boshqa yirik jamiyatlar ichida yashar ekan, u o‘z iqtisodiyotini ham 
ichki, ham tashqi tarafdan mustahkamlashga harakat qiladi. Jamiyat bu yo‘lda o‘z iqtisodiyotini 
qonunchilik bilan himoyalashga, qishloq xo‘jaligi, ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish sohalarini 
raqobatbardosh sohalarga aylantirishga, xalq farovonligini ta’minlashda ijtimoiy himoya 
siyosatini olib borishga, siyosiy, madaniy, ma’naviy, iqtisodiy sohalardagi islohotlarni 
o‘tkazishga hamda xususiy mulk shaklini rivojlantirishga tomon siljib boradi. Mazkur iqtisodiy 
tafakkurning tarkibiy qismlari: 
ilmiylik tamoyiliga; 
izchillik va uzluksizlik tamoyiliga; 
kreativlik va konstruktivlik tamoyiliga tayanadi. 
Jamiyatda ma’lum davrlarda ko‘plab qondirilmagan ehtiyojlar bo‘ladi. Vaqt o‘tishi 
bilan yangi buyumlar paydo bo‘lishi, keng reklama ta’siri va savdoni rag‘batlantirilishi 

---

natijasida ehtiyojlar o‘zgaradi va ko‘payib boradi. Shaxsni jamiyatning, ya’ni uni tashkil 
qiluvchi mahalla, oila, davlat ehtiyojlarining cheksizligi, ularning to‘xtovsiz yangilanib, o‘sib 
borishi ilmiylik tamoiyli asosida shakllantiriladi va takomillashtirib boriladi. 
Iqtisodiy hayot sinovlarini bilish va shu yo‘ldagi faoliyat ilmiylik tamoyilini asosiy 
yo‘nalishlarini aniqlashga intilish juda qadim zamonlardan mavjud bo‘lib, bu intilish iqtisodiy 
faoliyatni iqtisodiy qonun va kategoriyalar bilan tartibga solish, uni kishilarga kerak bo‘lgan 
tomonga yo‘naltiradi. 
Mehnat faoliyatining amaliy natijalari, ishlab chiqarishning texnik jihatdan yangilanishi, 
turli sohalarda innovatsiyalar, yangi mahsulot turlarining paydo bo‘lishi bilan yangi 
extiyojlarning yuzaga kelishi, odamlar hayot farovonligiga qaratilgan turli texnik vositalarni
yaratilishi – bu hammasi ilm rivojlanish darajasining yangi pog‘onalarini ko‘rsatmoqda. 
Iqtisodiy tafakkur va uni tarkibiy tuzilishi haqidagi fikrlarni o‘rganar ekanmiz, ular 
ichida L.S.Blyaxman ishlari alohida o‘rin egalaydi.
L.S. Blyaxman iqtisodiy tafakkur “iqtisodiy munosabatlarning inson ongida aks etishi, 
ular tomonidan iqtisodiy bilimlarni o‘zlashtirish va ularning ongida iqtisodiy faoliyatda 
nomoyon bo‘lishi jarayoni” ekanligini e’tiborga qaratar ekan, iqtisodiy tafakkurni tarkibiy 
tuzilmasini quyidagi uch asosiy qismlarga ajratadi: 
iqtisodiy faoliyat mohiyatini anglash; 
ijtimoiy ishlab chiqarishning aks etishi, turlari va qonuniyatlari to‘g‘risida 
umumlashgan ma’lumotlarni o‘zlashtirish; 
nazariy g‘oyalarning amaliy harakatlarga aylanishi, iqtisodiy tafakkurni faoliyatiga 
tatbiq qilish.
 118