“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

motivlashtirish
- bu ruhiy omil bo`lib, shaxs faolligining manbai, sababi, 
dalili va har xil turli ehtimollaridir. Boshqaruv psixologiyasida - xodimlarni jonli mehnat 
faoliyatiga rag`batlantiruvchi kuchli vositadir. Boshqacha qilib aytganda, motivlashtirish - bu 
kishilar faoliyatini ruhiy yo`llar bilan maqsadga muvofiq yo`naltirishdir. U muayyan ehtiyojni 
qondirish bilan bog`liq. Ehtiyoj esa sabablarda namoyon bo`ladi. Inson tirik jon sifatida ovqat 
122
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic practice / [edited by] Heather 
Fry, Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.
–
3rd ed. p. cm. pp: 369. 

---

yeyish, uxlash, dam olib o`z kuchini tiklash, o`zini issiq-sovuqdan asrash ehtiyojlariga ega. 
Mazkur ehtiyojlar moddiy, ya’ni kiyim-kechak, oziq-ovqat, turar-joy va boshqalar shaklida 
ifoda etiladi. Insonning moddiy ehtiyojlari bilan birga ijtimoiy ehtiyojlari ham borki, bularga 
bilim olish, madaniy saviyani oshirish, malaka, mahoratga ega bo`lish va sog`lom hayot 
kechirib, uzoq umr ko`rish kiradi. Aytilgan ehtiyojlar moddiy shaklga ega bo`lmagan har xil 
xizmatlar ko`rsatish orqali qondiriladi. Umuman, ehtiyoj - odamlarni harakatga intiltiruvchi, 
qo`zg`atuchi motivdir.
 
Ehtiyoj qat’iyan tabaqalashgan bo`ladi. Ya’ni, u kishilarning: odati, 
didi, ruhiyati, yoshi, jinsi, oilaviy ahvoli, millati, mehnati, yashash sharoitlari va hokazolarga 
ham bog`liq bo`ladi.
Masalan, maktab o`quvchisi bilan talabaning, yosh yigit bilan pensionerning, dehqon 
bilan iqtisodchining ehtiyoji bir xil emas. Hatto kishilarning jismoniy tuzilishi ham, 
ehtiyojlarda faqrlarni hosil qiladi. Aytaylik, gavdasi yirik, devqomat kishining ehtiyoji bilan 
jussasi kichik kishining ehtiyoji bir emas. Eng muhimi xilma-xil ehtiyojni qondirish uchun 
xilma-xil faoliyat va uni muvofiqlashtiruvchi boshqaruv talab qilinadi.
Ta’lim sohasidagi aksariyat olimlar maqsadli motivatsiyaga faqat toʻgʻri yoʻnaltiruvchi 
kuch deb emas, balki motivatsiya qudratini oʻlchovchi koʻrsatkich sifatida ham qarashadi 
(Entwistle va Ramsden, 1983). Maqsadli motivatsiyaga ega talaba maqsadsiz motivatsiyasiga 
ega talabadan tubdan farqlanadi. Ushbu tushunchalar ilgari oʻrganilgan yondashuvlar bilan 
oʻzaro bogʻliq boʻlib, ichki va tashqi motivatsiya turkumidagi talabalar maqsadli motivatsiyada 
yuqori yoki past natijani qayd etishlari ehtimoldan holi emas.
123
 
Shuni ta’kidlab oʻtish joizki, talaba axloqiy va ruhiy taraqqiyot borasida ichki 
motivatsiyani shakllantirsada, akademik yoʻnalish hisoblanmish insho yozish borasida toʻliq 
ishonch va kutilgan natijani namoyon eta olmasligi mumkin. Demak, talabalarda yuqori 
darajadagi maqsadli motivatsiyani ragʻbatlantirish va qoʻllab quvvatlashda muvofiq baholash 
tizimini yoʻlga qoʻyish muhim ahamiyat kasb etib, ularning ilm olish harakatlarida ijobiy 
samarani berishda katta rol oʻynaydi.
124
 
Ko`rinib turibdiki motivatsiya jarayoni qandaydir (bilib yoki bilmay orzu qilinayotgan) 
ehtiyojga bo`lgan yetishmovchilikdan yoki qoniqishning yetarli, yohud umuman yo`qligidan 
boshlanadi. So`ngra shu qoniqishga erishish uchun maqsad sari harakat qilinadi. Ehtiyojning 
qondirilish darajasi kishini kelajak sari intilishini belgilab beradi. Agar u muayyan narsadan 
qoniqish hosil qilsa, u holda keyingi motiv uni boshqa yuqoriroq ehtiyojga rag`batlantiradi.
123
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic
practice / [edited by] Heather 
Fry, Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed.
p. cm.
pp: 29. 
124
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic
practice / [edited by] Heather 
Fry, Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed.
p. cm.
pp: 30. 

---

Jahon amaliyotida motivatsiya vositasida unumli mehnatga undovchi turli nazariyalari 
mavjud. Bular jumlasiga: