“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Li, Terri 
va
 
Vebli 
tomonidan yaratilgan 
“Iqtisodiyotda individuum (har bir shaxs)” 
(Lea, Tarru and 
Webley, 1987)
113
kitobidan topish mumkin. Mualliflar “Favqulodda yuz beradigan ikki 
yoqlamalik” deb nomlangan tamoyil tarafida bo’ladilar. Unga ko’ra har qanday “iqtisodiy xulq-
atvor” moddiy tugallikka ega bo’ladi, iqtisodiyot esa o’z navbatida, ko’plab kishilarning 
iqtisodiy xulq-atvori natijasi hisoblanadi.
Zamonaviy iqtisodiy psixologiyada ikkita yondashuvni alohida ajratib ko’rsatish mumkin:
birinchisi
- sezilarli darajada iste’molning madaniy jihatlaridan uzoqlashib, 
asosan iqtisodiyot va psixologiya o’rtasidagi o’zaro munosabatlarni ko’rib chiqadi; 
ikkinchisi
- madaniy yondashuvlar o’rtasidagi aloqaga yo’naltirilib, ommaviy 
iste’mol ijtimoiy psixologiyasini nisbatan kengroq fanlararo soha doirasida tadqiq etadi. 
Ilmiy tajribalarni o’tkazuvchilar qat’iy asoslangan ko’rsatkichlar bilan “o’yin” tashkil 
qiladilar. O’yinchilarning xulq-atvori qoidalar bilan cheklangan bo’lib, yuqori darajadagi foyda 
olishga yo’naltiriladi.
Tadqiqotchilar sinovda ishtirok etayotganlarni o’yinda yana qatnashishga taklif etadilar. 
Maqsadga muvofiq xulq-atvordan og’ishni xarajatlar va foyda nisbatidagi o’zgarishlar funksiyasi 
sifatida ko’rib chiqish mumkin.
111
Bunkina M.K., Semenov V.A. Ekonomika i psixologiya. Na perekrestke nauk: Uchebnoye posobiye. – M.: 
Izdatelstvo “Delo i Servis”, 1998. – C. 71. 
112
Bunkina M.K., Semenov V.A. Ekonomika i psixologiya. Na perekrestke nauk: Uchebnoye posobiye. – M.: 
Izdatelstvo “Delo i Servis”, 1998. – C. 29. 
113
Psixologiya. Uchebnik. / Pod. red. A.A. Krilov. – M.: “PROSPEKT”, 1998. C. 451. 

---

Agar cheklovlarga rioya qilgan holda yutuqning subyektiv ahamiyati o’rganiladigan bo’lsa, 
bunda xuddi o’sha iqtisodiy modellashtirish tamoyillari qo’llanishi mumkin. Biroq bunda 
kishilar o’zini o’yinda va real dunyoda qanday tutishi o’rtasidagi muvofiqlikni topish talab 
qilinadi. Bu tashqi yaroqlilik masalasiga qaraganda ko’proq iqtisodiy xulq-atvorning muayyan 
turlari haqidagi masaladir. 
Iqtisodiy psixologiya real iqtisodiy borliqni idrok etish, fikrlash, tafakkur qilish va ijtimoiy 
tasavvurlarga tayangan harakat uslublarini bilishga qaratilgan ilmiy yo’nalishdir. 
Iqtisodiyot
- odamlarning xo’jalik yuritish munosabatlarini o’rganadigan fan bo’lib, u 
bularni qanchalik darajada rejalashtirilgan, o’ylangan, o’rganilganini raqam va predmetlar tilida 
bayon etilishidir. Hozirgi kunda ushbu munosabatlarda asosiy omil bo’lib, shaxs qatnashgani 
uchun ham, uning psixologiya bilan hamnafas bo’lish zarurligi yuzaga keldi.
114
Iqtisodiyot hamda psixologiya fanlarining uyg’unlashuvidan paydo bo’lgan iqtisodiy 
psixologiyaning predmeti xo’jalik munosabatlarining inson xulqi va bilimlarida namoyon 
bo’lishini o’rganadi.
Ya’ni u iqtisodiy munosabatlar tizimida inson axloqi natijalari va fenomenlarini iqtisodiy 
faoliyatning mexanizmi, shaxs mentalitetiga aloqador me’yorlar, iqtisodni yuksaltirishdagi 
qarorlar qabul qilish, muammolar yechimidagi ijtimoiy fikrning o’rni kabi omillarni xo’jalikni 
boshqarish tajribasiga tayanib o’rganadi.

A.Krilovning ta’rificha,