|
2.3 XII-XHI asrlarda G‘arbiy Yevropada kutubxona
klassifikatsiyalarining vujudga kelishi
X II—X III asrlarda G ‘arbiy Yevropada dastlabki universitetlar vujudga kelib, ularda kutubxonalar tashkil etiladi. Universitetlar uzoq vaqt cherkov bilan mustah- kam bog'langan bo‘lib, cherkovda o‘qitiladigan fanlar doirasini va ularni o‘qitish xarakterini nazorat qilib turar edi; ilohiyot fakulteti asosiy fakultet edi. Biroq iqti-
sodiy shart-sharoitlarning o‘zgarishi, savdo aloqalarining va ishlab chiqarishning rivojlanishi fanning dindan ajrala borishiga zamin hozirladi. Universitetlardagi kutubxonalarning fondlari sekin-asta xilma-xil tematikadagi kitoblar bilan to‘la boshlaydi.
X III-X IV asrlarda, bosma dastgoh kashf qilinmasidan oldinoq, qo‘lyozma ki- toblarni xattotlar tom onidan ko‘paytirish birm uncha ortadi. XV asrda bosma ki- toblarning vujudga kelishi universite t kutubxonalarining kengayishiga imkon ber- di. Kutubxonalardan foydalanuvchi kishilar doirasi ham kengaydi. Ana shunday
sharoitda fondlarning m azm unini ochib beruvchi kataloglarga bo‘lgan ehtiyoj ort- di. Xuddi shu davrda bilim larni sistemalashtirishga urinib ko‘rilgan ensiklopedik xarakterdagi bosma asarlar yaratildi. Bu ensiklopedik asarlar universitet kutubxo- nalari kataloglaridagi kitoblarning sistemalashtirilishiga ta’sir etmay qololmasdi. XV asr oxirlaridan boshlab universitet kutubxonalarida kitoblarni universitetlarda o‘rganiladigan o‘quv fanlariga muvofiq tarzda sistemalashtirish qaror topdi.Kutub- xona klassifikatsiyasining XVI—XVII asrlarda keng yoyilgan «fakultet sistemala- ri» ham xuddi shu davrga taalluqlidir. Bunday sistemalar uchun fondlarni o‘sha vaqtdagi ko‘pchilik universitetlarda mavjud bo‘lgan to‘rtta, ya’ni falsafa, tibbiyot, yuridik va ilohiyot fakultetlariga muvofiq ravishda to‘rt qismga bo‘lish xarakterli- dir.Kitoblar bu bo‘lim lar ichida alfavit tartibida yoki hech bir detallashtirilm asdan shartli raqam lar bo‘yicha joylashtirilgan.
Conrad Gesner (l5l6—l565)
Shvetsariyalik ensiklopedist olim va bibliograf Konrad Gesner birinchilardan bo‘lib, insoniyat tomonidan hayvonlar va o‘simliklar haqidagi ma’lumotlarni ti- zimlashtirgan olimlardan biri edi.
Shvetsariyalik ol im va bibliograf Konrad Gesner (XVI asr) klassifıkatsiyasi ju- da mashhur bo‘lib, Gesner bu klassifikatsiyaniv o‘zi tuzgan «umumiy kutubxona» degan katta bibliografiya uchun ishlab chiqqan edi. Bu asar tomlaridan birida har xil tillardagi kitoblar 250 dan ortiq bo‘linmadan iborat bo‘lgan klassifikatsiya asosida sistemali tartibda joylashtirilgan edi. K.Gesner klassifı- katsiyasida mak- tabda o‘qitiladigan «yeti erkin san’at» sistemasiga kiradigan fanlar bo‘limlari hamda «fakultet» fanlari — falsafa, tib- biyot yurisprudensiya va ilohiyot bo’lim- lari o‘ziga xos bir tarzda birga qo‘shilgan edi. K.Gesner klassifikatsiyasi sxemasi, shubhasiz, o‘z davrida juda katta voqea bo‘lgan edi. O‘sha zamondagi hamda bir- muncha keyingi bir qancha kutubxona va bibliografiya klas- sifikatsiyalaridan bu sxemani quyidagi xususiyatlar: bo‘limlarning batafsil ishlab chiqilganligi; o‘sha davrdagi yangi ilmiy masalalarni yorituvchi kitoblar uchun maxsus bo‘linmalar ajratilganligi; rubri- kalari keng mazmunli kitoblarni bilimning xuddi o‘sha tar- mog‘iga doir juz’iy masalalarga bag‘ishlangan tor mazmunli kitoblardan ajratishga imkon beradigan sxemaning amalda foydalanishga qulayligi, bir-biriga o‘xshash tematikalarni bog'lab turuvchi juda ko‘p yo'naltirgichlarning borligi ajratib turadi. Klassifikatsiyaning progressive xarakteri yana shu narsada ifodalanardiki, unda «inson turmushi uchun foydali mexanik san’at» degan alohida bo‘lim birinchi bor ajratib ko‘rsatilgan edi. Bu bo‘lim arxitektura va binokorlikka doir, kasbkorlik va hunarmandchilik haqidagi, taom tayyorlash va texnika kompleksini tashkil etuvchi boshqa masalalarga doir adabiyotni o‘z ichiga olar edi. Uzoq vaqt, yirik xususiy kutubxonada ishlagan nemis idealist faylasufi Gotfried Leybnitsning (l646—l7l6 yillar) kutubxona klassifikatsiyasi juda mashhurdir. Garchi uning sxemasiga «faku-ltet sistemalari» uchun tipik bo‘lim lar — teologiya (ilohiyot), yurisprudensiya, tib- biyot va falsafa kiritilgan bo‘lsa-da, ular ancha detallashtirilgan. Bulardan tashqari, Leybnits sxemaga ikki bo‘limni: beshinchi — tarix va oltinchi — aralash material- lar va umumiy kitoblar bolim larini kiritgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
