«Ижтимоий педагогика»

Фойдаланилган адабиётлар

1. 
   В.А. Никитин тахрири остида. «Ижтимоий педагогика». Олий ўқув юртлари талабалари учун ўқув қўлланмаси. (русча). М.2002й.
   
2. 
   А.С.Макаренко. «Педагогик асарлар тўплами». 7т. М.1958й. 106 б.
   

Давлат томонидан қонунда белгиланган норма ва юриш-туриш қоидаларини бузган шахслар жиноий жавобгарликка тортилади ва қамоқ жазоларини махсус муассасаларда ўтказишади. Ҳар бир давлат содир этилган жиноят учун кишини жавобгарликка тортиб, жазо муддатини белгилаш билан бирга, уни қайта тарбиялаб, жамиятга ижтимоий - соғлом одамни қайтармоғи ҳам керак. Мана шундай мураккаб вазифаларни бажариш махсус (пенитенциар) муассасалар зиммасига юклатилган.

«Пенитенциар» термини лотинча сўздан олинган бўлиб – роniten -tiarus-юридик дегани ва у жазога, кўпроқ жиноий жазога бўлган муносабатни билдиради.
Пенитенциар муассасалар кўпинча давлат томонидан ташкил этилган махсус муассасалар бўлиб, улар жиноий жавобгарликка тортилган шахсларни тузатиш ва қайта тарбиялаш вазифаларини бажаради. Мана шундай тузатиш ва қайта тарбиялаш ишлари билан жазо муддатини ўтаётган жойларда ижтимоий педагогиканинг тармоғи шуғулланади. Худди ана шу тармоқ пенитенциар (тузатиш) педагогика деб номланади. У жиноий жавобгарликка тортилган шахснинг аҳлоқий жиҳатдан бузилиш сабабларини, уни тузатиш имкониятларини ўрганади. Жиноий жавобгарликка тортилган шахсга махсус муассаса шароитида, уни қайта тарбиялаш мақсадида тарбиявий таъсир ўтказади.
Махсус адабиётларда тузатувчи - меҳнат педагогикаси деган ибора учрайди. Бунда, айнан ижтимоий-педагогика фанининг тармоғи тушунилиб, у жиноят содир этиб жазога ҳукм қилинган шахсларни тузатиш бўйича ташкил этилган фаолиятни назарда тутади. Озодликдан маҳрум этилмасдан жиноий жавобгарликка тортилган шахсларни ҳам ижтимоий педагогика ходимлари қайта тарбиялаб, тузатади.
1841 йилда А.Я.Герд Петербургдаги балоғатга етмаган қонунбузар ёшлар колониясида ўсмирлар шахсини хурмат этган ҳолда ўз-ўзини бошқарув асосида, педагог ва тарбиячилар ҳамкорлигида болаларни меҳнат орқали қайта тарбиялаш фикрини олға сўрган эди.
1871 йилда Москва университетида биринчи марта «Турмани бош қариш» курси киритилади. Университет профессори И.Я. Фойницкий мана шу курсда биринчи бор махсус тузатиш муассасалари ходимларининг жиноятчиларга нисбатан қандай муомала қилишлари кераклиги хақида ҳамда қамоқхонадагиларга таъсир этиш услублари, аҳлоқий, диний воситаларнинг роли ҳақида маърўзалар ўқиди. 1923 йилда психоневролотика-институтининг профессори С.В.Познышев ўзининг «Пенитенциар фанининг асослари» номли монографиясида пенитенциар педагогикага -«жиноятчиларни тузатиш, қайта тарбиялаш бўйича фаолият» сифатида таъриф беради ва қуйидаги тушунчалар мазмунини очиб беради: юридик ва ахлоқий тузатиш; умумтаълимнинг тарбиявий имкониятлари, маданий оқартув ишлари, махбусларнинг меҳнат тарбияси кабиларни.
Тузатиш (пенитенциар) педагогикаси назарияси ва амалиёти тизими мустақил билимлар тармоғи ва педагогик фаолият сифатида ўтган асрнинг 60 йилларида шаклланди. Чунки бу даврга келиб тузатувчи-меҳнат амалиётида жуда катта ўзгаришлар содир бўлган эди.
Ҳозирда пенитенциар - педагогик иш назариясининг асосий вазифалари сифатида қуйидагиларни ажратиб кўрсатиш мумкин: