Ижтимоий ахлоқ ғояси бироз мураккаб

Ўрта аср этикаси.
Ўрта асрда этикаси диний этика бўлиб қолди.
Агар антик этика инсоннинг ахлоқий юксалиши унинг ўзига боғлиқ, ахлоқ кишининг яхши фазилатлари мажмуйи бўса, ўрта асрдаги этиканинг ахлоқий талаблари худонинг амри каби бўлади.
Янги давр этикаси.
Ушбу давр ахлоқ контсептсиясини Т.Гоббс яратган.Унинг таълимотига биноан, ахлоқ тушинтиришга муҳтож, дунё ахлоқий баҳо нуқтаи назаридан кўриб чиқилади.
. Су сабабли Гоббс ижтимоий ахлоқни жазлаш хавфи билан қўрқитиб турадиган ҳокимият керак деган хулосага келади ва бу бир кишининг ёки одамлар йиғини ҳокимиятими қатъИ назар барча бўйсуниши керак. Давлатда табиятдагидай куч қонунни яратади. Давлатнинг хоҳиши оилй қонун. Тинч яшаш фақат қудратли давлат кучига бўйсуниш билан амалгам оширилади.
19 асрнинг 40 йилларида марксистик назария вужудга келди ва у кишилик жамиятининг ривожланишига моддий нуқтаи назардан қаради. Марксистик этика қоидалари қуйидагиларда белгиланади:
Основное положение марксистской этики заключается в сле-
дующем: инсон нима қилиши кераклигини аниқлашда у ўзи нима эйди. Инсоннинг моҳияти барча ижтимоий муносабатларнинг мажмуидиръ1. Ахлоқ инсон жамият билан, бнсоният билан учрашганда юзага келади.
Замонавий этика.
20 аср ахлоқ назарияси орасида зўрликка асосланмаганлик этикси бўлиб бутун дунёда тарафдорлари кўпайиб бормоқда.
Тарихда бўлган, ҳозирда ҳам давлатлар ўртасидаги, миллатлар ўртасидаги, кишилар ўртасидаги низоларни куч ёрдамида ҳал қилиш мавжуд.
Куч ишлатмаслик этикаси эса низоларни куч ишлатишни истисно қилувчи бутунлай ўзгача ёндашишдир.
«Ҳақиқий этика сўздан фойдаланишни бекор қилинган жойда бошланади” деган А.Швейтсернинг сўзларида катта маъно ётибди. Унинг этик контсептсияси
актив мақсадли фаолиятга чақиради, ҳаётнинг барча мавжуд формаларини сақлаб қолишга, одамларга шараф билан хизмат қилишга, уларга ҳаётининг бир парчасини, муҳаббатини, меҳрини беришга даъват қилади. 
Ахлоқ тоғрисида Шарқ мутаффаккирлари ва давлат арбоблари кўплаб қимматли фикрларни билдирганлар. Улардан Абу Наср Фаробий “Фозил одамлар шаҳри” асарида, Юсуф Хос Ҳожиб “Қутадғу билиг” асарида, Кайковус “Кайковус” асарида, Амур Темур “Тузуклар”ида, Алишер Навоий кўплаб асарларида давлат раҳбари, вазирлар, қозилар ахлоқи ҳақида ибратли сўзларни келтирганлар.
Марказий Осиёда Уйғониш даврининг буюк мутаффаккири Абу Наср Фаробий “Фозил одамлар шаҳри” асарида бу шаҳарга ҳоким бўладиган одам шу шаҳар аҳлисига имомлик қилувчи оқил киши бўлиб, у табиятан ўн икки ҳислат-фазилатни ўзида бирлаштирган бўлиши зарур, деган эди. Фозиллар шаҳри ҳокими аввало тўрт мучаси соғ бўлиб, ўзига юкланган вазифаларни бажаришида бирор аъзосидаги нуқсон ҳалал бермаслиги лозим, аксинча, у соғ-саломатлиги туфайли бу вазифаларни осон бажариши лозим, деб таъкидлаган. Иккинчидан, бундай шаҳар ҳокими табиятан нозик фаросатли бўлиб, суҳбатдошининг сўзларини, фикрларини тез тушиниб, тез илғаб олиши, шу соҳадаумумий аҳвол қандайлигини равшан тасаввур қила олиши зарур. Учичидан, у англаган, кўрган, эшитган, идрок этган нарсаларни хотирасида тўла-тўкис сақлаб қолиши, барча тавсилотларини унутмаслиги лозим. Тўртинчидан, у зеҳни ўткир, зукко бўлиб, ҳар қандай нарсанинг билинеар-билинмас аломатлари нимани англатишини тез билиб, сезиб олиши зарур. Бешинчидан, у фикрини равшан тушутира олиш мақсадида, чиройли сўзлар билан ифодалай олиши зарур. Олтинчидан уустозлардан таълим олишга, билим, маърифатга ҳавасли бўлиши, ўқиш, ўрганиш жараёнида сира чарчамайдиган, бунинг машаққатидан қочмайдиган бўлиши зарур. Эттинчидан, таом эйишда, ичимликдан очофот эмас, ўзини тия оладиган билиши, (қимор ёки бошқа) ўйинлардан завқ, ҳузур олишдан узоқ бўлиши зарур. Саккизинчи, у ҳақ ва ҳақиқатни, одил ва ҳақгўй одамларни севадиган, ёлғонни ва ёлғончиларни ёмон кўрадиган бўлиши зарур. Тўққизинчи, у ўз қадрини билувчи ва номус-ориятли одам бо;лиши, пасткашликлардан юқори турувчи, туғма оилй ҳиммат бўлиши, улуғ, оилй ишларга интилиши зарур. Ўнинчи, бу дунё молларига, динор ва дирҳамларига қизиқмайдиган (мол-дунё кетидан қувмайдиган) бўлиши зарур. Ўн биринчи, табиатан адолатпарвар болиб, одилодамларни севадиган, истибдод ва жабр-зулмни, мустабид ва золимларни ёмон корувчи, ўз одомларига ҳам, бегоналарга ҳам ҳақиқат қилувчи, барчани адолатга чақирувчи, ноҳақ жабрланганларга мадад берувчи, барчага яхшиликни ва ўзи суйган гўзалликларнибарчага яхшиликни ва ўзи суйган гўзалликларни раво кўрувчи бо;лиши зарур. Ўзи ҳақ иш олдида ўжарлик қилмай, одил иш тутгани ҳолда ҳар қандай ҳақсизлик ва разолатларга муросасиз бўлиши зарур. Ўн иккинчи, ўзи зарур деб ҳисоблаган чора-тадбирларни амалгам оширишда қатъятли, саботли, журъатли, жасур бўлиши, қўрқоқлик ва ҳадиксирашларга йўл қўймаслигги керак.
Фаробийнинг фикрича, мана шу барча ҳислатларнинг бир одамда жамланиши амри маҳол, зеро бундай туғма фазилатлар соҳиби бўлган одамлар жуда кам учрайди ва улар улар нодир инсонлардир. Мабода фозиллар шаҳрида шундай баркамол инсон топилиб қолса, унда юқоридаги фазилатлардан олтитаси ёки бештаси камол топганида ҳам, у ақл ва заковатда беназирлиги туфайли фозиллар шаҳрига раҳбарлик қила олади. Баъзи маҳалларда фозиллар шаҳрида бундай одам йў бўлиб қолганида ҳам (вафот этганида ёки бошқа жойга кетган вақтида), ана шу имом (ҳоким) ёхуд унинг издошлари (агар мазкур имомдан сўнг бири .... шаҳарга бошлқ бўлсалар) чиқарган қонун ва тартибларга амал қилинади.
Мобода бирор замонда фозиллар шаҳрида ҳокимлик қилаётган бир ёки бир неча кишида бошқа зарур ҳислатлар бўлсаю, аммо донишмандлар бўлмаса, фозиллар шаҳри яхши язши ҳокимсиз қолади, бундай шаҳар ҳалокатга юз тутади.