Ijtimiy fanlar

"Milliy iztirob" she'riyati - XVII-XIX asr birinchi yarmida millat hayotida yuz bergan siyosiy va ma'naviy tanazzul asoratlaridan ma'naviy azoblanishning Turdi Farog’iy, Mashrab, Maxmur, Gulxaniy kabi shoir va adiblar ijodida yorqin namoyon bo’lishi.Siyosiy qaramlik davrida ma'naviyatimiz ahvoli yoki Milliy ma'naviyatimizning Yangi davr Yevropa madaniyati bilan bevosita to’qnashuvi Yangi davr milliy ma'naviyatimiz takomilining ikkinchi bosqichi bo’lib, bu jarayon boshlanishdanoq foje bir tarzda - qadim Turon xalqlarining Rossiya imperiyasi tomonidan bosib olinishi va 150 yillik mustamlaka holatida murakkab bir tarzda kechdi. Bu bosqichdagi milliy ma'naviyatimiz uchun eng ahamiyatli hodisa Milliy uyg’onish va jadidlarning madaniy-ma'rifiy faoliyatidir.

Milliy uyg’onish va Yangi davr ma'rifatchiligi - Qaramlik davri Turkiston o’lkasi xalqlarining milliy mustaqillik uchun kurashi ikki yo’nalishda kechdi. Birinchisi — qurolli kurash, qo’zg’olonlar yo’li bo’lib, ikkinchisi ma'rifatparvarlar va jadidlar harakatida yorqin namoyon bo’lgan madaniy-ma'rifiy yo’nalish edi. Ikkinchi yo’nalishning asosiy maqsadi xalq madaniy-ma'rifiy saviyasini oshirish, ma'naviyatini takomil toptirish, milliy iqtisodni yangi izlardan yuksaltirish yo’li bilan, Yevropaning ilg’or idora usullarini o’zlashtirib, millatning haqiqiy ozodligini ta'minlash bo’lib, "usuli jadid" maktablaridan boshlangan bu harakat XX asrning ikkinchi o’n yilligidan butun mintaqada yalpi rivoj olib, Milliy uyg’onish harakati darajasiga ko’tarildi. Bu harakat vakillari Vatan mustaqilligi va xalq ma'rifati yo’lida butun kuch-g’ayratlarini sarf etdilar, ularning aksariyati bu yo’lda jonlarini fido etib, o’zlarining jo’shqin va barakali siyosiy-ma'rifiy faoliyatlari bilan millat xotirasida fidokorlik timsoli bo’lib qoldilar.

Jadidchilik harakati — milliy mustaqillik uchun kurashning jadidlar olg’a surgan madaniy-ma'rifiy yo’nalishi bo’lib, bu yo’lning fidoyilari ishni "usuli jadid" maktablari ochish, ularga mos darslik va o’quv qo’llanmalar tayyorlab nashr etish, "darsxonayi ibrat" hisoblangan milliy teatr va milliy dramaturgiyani shakllantirishdan boshlab, asta-sekin keng ko’lamli siyosiy va iqtisodiy mustaqillik uchun kurash ("Turkiston muxtoriyati"), milliy ma'naviy merosdan ajralmagan holda yangi davr saviyasiga muvofiq ilm-fan asoslarini ishlab chiqish, ilg’or jahon ilmi darajasida fikrlovchi milliy ziyolilar qatlamini tarbiyalab yetkazish vazifalarini barcha to’sqinliklar va qarshiliklarga qaramay dadillik va izchillik bilan amalga oshirib borishga erishdilar va ushbu sobitqadam intilishga butun borliqlarini baxsh etdilar. Ularning urinishlari behuda ketmadi, sho’rolar davrida ham millat fidoyilari qaramlik sharoitining butun murakkabliklariga qaramay, ushbu yo’lni imkon darajasida rivojlantirib bordilar, mustaqillik davriga kelib esa bu ulug’ an'analar bor bo’yi bilan qad rostlab, jahoniy miqyos kasb etdi.