Iii-боб фармацевтик таҳлилда математик статистика усулининг қЎлланилиши

Ишончлилик чегаралари. Агар таҳлилнинг ўртача қийматини аниқлаш учун систематик хатоликлардан холи бўлган усул қўлланилган бўлса, усулнинг тўғрилиги математик статистика ёрдамида аниқланади. Бунда ўртача қийматнинг ( ) ҳақиқий қийматга ( ) мослиги қандай чегараларда бўлиши муҳим аҳамиятга эга.
Бу мослик 100% бўлмай, маълум четланишга йўл қўйилиб ( ), четланиш ишончлилик эҳтимоллиги (100-100 ) билан белгиланади.
Ишончлилик чегараларини ифодалаш учун стандарт четланиш (S) ҳисобланиб, жадвалдан ноаниқлик хоссаси ( ) га мос келган мезон (t) қиймати топилади. Ўртача арифметик қиймат ( ) учун ишончлилик чегараси формула ёрдамида ҳисобланади:
;
Таҳлил ноаниқлик чегараси а=0,100 бўлсин. У ҳолда ишончлилик эҳтимоллиги Р=90% бўлади. Дори моддаси 10 марта таҳлил қилиниб, ўртача арифметик қиймат  =99,8% ва стандарт четланиш S=0,20 бўлсин. Жадвалдан Р=90% ва f=n-1=10-1=9 га мос келган Стьюдент мезонининг қиймати топилиб, таҳлилнинг ишончлилик чегараси аниқланади:

Давлат фармакопеясининг XI нашри талабига кўра кимёвий ва биологик таҳлил натижаларини математик статистика усули билан ишлаб чиқиш учун қуйидагилар аниқланади:
3.2. Олинган қийматларнинг бир хиллигини текшириш. Кескин фарқланувчи қийматлардан воз кечиш
Дастлаб таҳлил натижасида олинган қийматлар миқдорнинг ортиб бориши тарзида жойлаштирилади.
Х₁; Х₂; … Х_n-1; Х_n.
Таҳлил қийматлари бир хил бўлиб қўпол хатоликларга йўл қўйилмаган статистик ишлаш натижасини ишончли дейиш мумкин.
Кўпчилик ҳолларда ўртача арифметик қиймат  аниқланаётган ҳақиқий қиймат  ни баҳолашда энг аниқ маълумот бериши мумкин.
; (1)
Айрим аниқлашдан стандарт четланиш –S– тасодифий хатоликларни аниқлаш имкониятини беради. Бу қийматнинг квадрати – S² дисперсия дейилади.
Дисперсия олинган қийматларнинг қайтарувчанлиги ҳақида маълумот бериб, уни ҳисоблаш учун дастлаб қийматлар оралиғи -  ва эркинлик даражасининг қиймати – f аниқланади:  ; (2)
f=n-1; (3)
; (4)
; (5)
Ўртача қийматдан стандарт четланиш  қуйидаги формула ёрдамида ҳисобланади:
= ; (6)
Агар айрим олинган қийматларнинг логарифми ҳисобланган бўлса, унинг асосида ўртача арифметик қийматининг логарифми олиниб, сўнг антилогарифми топилади.
; (7)
; (8)
Шунингдек S², S,  қийматларни ҳам уларнинг логарифмлари орқали ҳисоблаш мумкин.
Мисол: Стрептоцид линименти таркибидаги стрептоциднинг фоиз миқдори аниқланиб, қуйидаги қийматлар олинган бўлсин:

Таҳлил сони,	1	2	3	4	5
; %	9,52	9,55	9,83	10,12	10,33

n=5; f=n-1=5-1=4.







= =
катталиклар таҳлил жараёнида қўпол хатоликларга йўл қўйилмаган ва олинган қийматлар бир ҳилда бўлгандагина ишонарли ҳисобланади.
Бажарилган таҳлил сони – n<10 бўлганида қийматларнинг бир хилдагиларни статистик тавсифномани ҳисобламасдан ҳам аниқлаш мумкин. Бунинг учун назорат мезонининг амалий қиймати – Q ҳисобланиб, у назорат мезонининг назарий қиймати билан солиштирилади.
Q ; (9)
Q ; (10)
R - қийматлар оралиғи
R= (11)
Назорат мезонининг ҳисоблаб чиқилган сонларидан биронтаси Q (P,n) нинг жадвалдаги қийматидан катта бўлса Q>Q (P,n)  ёки  вариантлари ташлаб юборилиб, статистик ҳисоблаш бошқатдан бажарилади ва бир хил қийматлардан  S² ва S,  катталикларни ҳисоблаш учун фойдаланилади.
Мисол учун, тўққизта таҳлил ўтқазилиб, қуйидаги қийматлар олинган бўлсин:

	1	2	3	4	5	6	7	8	9
; %	0,62	0,81	0,83	0,86	0,87	0,90	0,94	0,98	0,99

11 ва 10 тенгламалардан фойдаланиб R ва Q катталикларни ҳисоблаймиз.
R=
Q Q Q Q
Q Q
Q Q
Назорат мезонининг назарий қиймати жадвалидан Q (9, 95%) ни топамиз.