Iii bab. Xirurgik nawqaslar kutim xirurgiyada medicinalıq etika hám deontologiya

Qadag’alawsorawlari:

1. Balalardi operatsiyag’a tayarlawdin’tiykarg’iqag’iydalarin aytin’?

2. Na’restelerdi operatsiyag’a tayarlawdin’ o’zineta’nqa’siyetleri?

5. Xantal qoyiw texnikasi.

6. Isitqishtiqollaw texnikasi.

7. Kompress qollaw texnikasi.

8. Isitiwshi kompress qollaw texnikasi.

4.13. Hayajanlaniw, qorqiw, qisiliw, shok kibi nawqaslardi psixologik halatlarinda shipakerdin’ tutqan orni

Har bir Kesellik insan psixologik halatin o’zgertiriwi mumkin. Bunda Kesellikke qarsi juwap reaksiyasi Kesellik xarakterine ha’m insannnin’ individual-psixologik halatina ham baylanisli. Zamanago’yMeditsinada psixosomatik halat sonday belgilengen, har bir somatik (denegejetkizilgen) buziliwlar ya’kixronikKesellikler fenomen ya’ki organizmdi reaksiyasi (qorg’aw, kompensator, patologik) esaplanadi, yag’niy psixik ha’m somatik halattin’ bir-birinejaqin baylanislilig’i bolg’an bir pu’tin sistema asti halati. Usi sistema asti halatlar ha’m atirap- ortaliqtin’ bir-birineta’sirina’tiyjesindebelgili ko’p faktorli mexanizm iske tusedi ha’m qandaydir organizmdebuziliwlardi keltiripshig’aradi. Bunda Kesellikti kelipshig’iwinda negativ psixosotsial faktorlar a’hmiyetpayda etip, olardi biyta’rep etiwya’kikemeytiw tez sawaliwg’a ja’rdemberedi.

Keselliktin’ shaxsqa patogen ta’siri sonda, massiv ha’m uzaq dawametiwshiawiriwli intoksikatsiya, zatalmasiwinin’buziliwi, haldan tayiw ha’m uliwmaastenizatsiya psixik protseslerdi buziliwina, nawqastin’ aktivligi ha’m operatsion-texnik qabiletinin’ paseyiwine alip keledi. Klinikada ko’birek somatogen ha’m psixogen buziliwlari, gipertonik keselligi, Ju’rek ishemik keselligi, Asqazan ha’m 12 b. i. jara keselligi bar nawqaslar menenjumis alip bariwg’a tuwri keledi.

Ko’birek tarqalg’an nevrozsiman sindromlar to’mendegiler:

Vegetativ buziliw sindromiko’p hallarda o’tip ketiwshi vegetativ krizlar – puls tezlesiwi, Ju’rektarawinda awiriw ha’m jag’imsizsezim, bas awiriwi, awiz quriwi arterial qan basimi asiwi, qol ha’m ayaqlar uyiwi ha’m muzday qatiwi, qaltiraw halinda namoyon boladi. Sonday-aqnawqaslar Ju’rek “toqtap qaliwi” ha’m awiriwseziminin’, naduris uriwin sezedi, ko’kirekqa’pesin kimdir basip turg’ang’a uqsaydi, bas aylanadi, qorqiw ha’m biyzovtaliqboladi. BazidaUsi krizler “qorqiwpristupi” dep bahalanadi.

Astenik sindrom. Klinik ta’reptento’mendegishe namayan boladi: ko’p sharshaw, miynet iskerliginin’pa’seyiwi, eslew ha’m diqqattin’ paseyiwi, joqari qo’zg’aliwshan’liq, ta’sirshen’lik asiwi, emotsional ha’m keypiyat o’zgeriwshen’ligi. Bulhalattag’i nawqaslarg’a asig’isliq ha’m kutiwdi jaqtirmasliq, sirtqi sensor ta’sirlergejoqari seziwshen’lik ta’nboladi. Astenik sindromg’a uyqinin’buziliwi, uyiqlay almasliq, tunde ko’p oyanipketiwta’n.

Fobiya sindromi. Nevrotik fobiyalar qorqiwdin’ “shilqim” g’oya formasinda ornasipaliwidir.

Ipoxondriya – o’z halatina noadekvat jandasiwbolip, sawlig’i jamanlasiwinan o’tede’rejede qorqiw, sawliq tuwrisinda ga’p ashilsa diqqat penen tin’law, o’zindejoq Keselliklerdi de bar dep guman qiliwhalati. Tiykarinan bul patologik halat esaplanip, psixologik korreksiya ha’m psixologik sawbetlerdi talap etedi.

Har qiylide’rejedegi depressivbuziliwlardau’lkena’hmiyetkeiye. Bunday halatta o’z janina qastiyanliqqiliwpikiri paydaboladi, hatteki ameldeqollawg’a ha’reketboladi. Ju’rek dekompensatsiyalang’an jetispewshiliginde, bawir sirrozi ha’m uremiyada ham o’tkir psixik halattin’buziliwlari ju’zberiwi mumkin. Psixik halattin’buziliwi dene temperaturasinin’ ko’teriliwi menen keshiwshi basqa somatik Keselliklerde, juqpaliKeselliklerde (ko’birek gripp) gu’zetiliwi mumkin. Nawqaslar atirap-ortaliqqa oriyentatsiya qila almaydi, sorawlarg’a qiyinshiliqpenenya’ki kuttirip juwapberedi, geydeso’ylew ha’m ha’rekettin’buziliwi (psixomotor qozg’aliwya’ki stupor) gu’zetiledi.

Meditsinaxizmetkeri soni biliwikerek, qosimshahayajanlaniw ha’m tinishsizliq bar bolg’an nevrotik ha’m nevrozsiman simptomlardi kusheyttiriwimumkin. Har waqit dawaprotsesinde psixik ha’m somatik halattin’ bir-birine uzliksizbaylanislilig’in umitpawkerek.

Balalararasinda bolg’anMeditsinaxizmetkerleri har waqitnawqaslardin’ psixologik qa’siyetlerin, his qiliwlarin, hissiyotlarin inabatqa aliwlari kerek. Balalardin’halatin jaqsiraq tusuniwushin balanin’jeke psixologik halatin biliwden tisqari shan’araqtag’i sharayatti, ata-anasinin’ sotsial kelipshig’iwin, lawaziminda biliwkerek. Bulardin’ hammesi nawqas balani keselxanada tuwri ku’tiw ha’m dawana’tiyjesinjaqsilawg’a ja’rdemberedi.

Bala menensa’wbet qilg’anda his qiliwu’lkena’hmiyetkeiye, yag’niynawqastin’ qayg’isin tushuniwgeha’reketqiliw. Asiqpastan bala menen sawbetlesiw qayg’idan ustin turiwshi jekeqa’siyetlerdi aniqlawg’a alip keledi ha’m tuwri diagnozqoyiwda ja’rdemberedi. Tek g’ana balanin’ shikayatin majburlikten esitiwkerek emes, balkim esitken gaplergejaqsiitibar beripjandasiwi kerek. Meditsinaxizmetkerinin’jilli munasibetin ko’ripnawqas tinishlanadi, shipakerbolsa bala tuwrisindaqosimshamag’liwmatqaiyeboladi. Egerde bunin’ terisi bolsa, yag’niyjoqari ha’m qatti tonda muomala qiliw, mensimey so’ylesiwnawqas ha’m Meditsinaxizmetkeri ortasinda jilli munasibetler juzegekeliwine tosqinliq qiladi.

Meditsinaxizmetkeribalalarg’a ata-anasi joqlig’in bildirmey, olardin’ ornin basiwi kerek. Tiykarinan 5 jasqa shekembolg’anbalalarata-anasi qasindajoqlig’in qiyin qabil qiladi. Sog’an qaramay olar jan’asharayatqa tezde maslasadi ha’m tinishlanadi. Bunday hallarda ata-ananin’ tez-tez keselxanag’a keliwi bala psixikasinin’ziyanlaniwina alip keliwi mumkin. Adaptatsiya da’wirinde (3-5 kun) ata-analardin’ tez-tez keliwinejol qoymasliqkerek. Bul dawirden keyin ata-analar ha’m nawqasjaqinlari balani ko’riwgeqandayda bir jumis sebepli kelealmasa hamshira olarg’a xat jaziwlarin, narseler beripjiberiwlerin maslahat beriwi kerek.

Keselxanada balani uy sharayatina uqsas jaqsi psixologik sharayatti (oyinlar oynaw, televizor ko’riw ha’m t.b) jaratiwda Meditsinaxizmetkeriu’lken rol oynaydi. Taza hawada seyilqiliwbalalardijaqinlastiradi, ha’mshiranin'jaqsi muomalasi bolsa balalardijan’a sharayatqa maslasiwin an’satlastiradi.

Keselxana kollektivi arasida jaqsi munosabat o’rnatish, ahil bo’lish, ishni jaqsi alip borish balalardiku’tiw ha’m emlewda joqari natijalarga alip keledi. Kollektivda har bir ishchi o’z waziypasiga ega boladi. Post hamshirasi kun tartibiga qat’iy rioya qiliwi, shipakerko’rsetpelerini to’g’ri Orinlaw, kishiMeditsinaxizmetkeri esa palatalarni tozazalash, balalardi toza tutishi loxim. Hamshira balalar orasida bo’lar ha’m ularni kuzatar ekan, balanin’jekeqa’siyetlarini ko’rish, o’zaro sa’wbetlari xarakterini gu’zetiwi kerek. Bunday hamshira shipakerga jaqsija’rdemchi boladi, sebebi u keselxanada sog’lom muhitni paydo boliwida u’lken rol o’ynaydi.

Psixologik mashqalalarga operatsiyadan oldingi qorqiw kiradi. Nawqas operatsiyani o’zidan, u penenbaylanisli siqiliwlardan, awiriw, operatsiya asqiniwlaridan qo’rqadi, operatsiyanin’ effektivligiga isenimpayda qilmaydi.Hamshira nawqastigu’zetiwlari na’tiyjesinden shipakerdi ogoh etishi, u penen birga psixoterapevtik ta’sir qiliw taktikasini ishlab chiqishi kerek. Operatsiya bolg’annawqaslar penen gaplashib endi operatsiya bolatug’innawqaslarga operatsiya tuwrisindaqorqiwli gaplarni gapirishlarini oldini olish kerek. Operatsiyaga tayarlaw jaraqasindanawqaspenenjaqsi psixologik munosabat o’rnatish, u penen suhbatda qorqiw xarakterini ha’m operatsiyadan nimaga qo’rqishini bilish kerek, nawqasti tinchlandiriw, keyingi davo prodseduralariga munosabatini o’zgartirishga ha’reketqiliwkerek. Ko’pchilik nawqaslar narkozdan qo’rqishadi, umuman turmay qolaman, hushimni yo’qotaman, sirlarimni gapiraman ha’m h.o. deb o’ylashadi.

Operatsiyadan keyin ham bir qancha mashqalalar ju’zegekeledi. Operatsiyadan keyingi asqiniwlarju’zege kelgan bazi bir bir nawqaslarda har xil psixik buziliwlar kelip chiqishi mumkin. Xirurgik aralashuv ha’m majburiy jataqhalati turli nevrotik ha’m nevrozsimon buziliwlarni chaqirishi mumkin.  Ba’zan operatsiyadan keyingi 2-3 kuni nawqaslarda injiqlik, qo’zg’aluvchanlik paydo boladi. Operatsiyadan keyingi asteniyada, ayniqsa asqiniwlarju’zege kelganda o’tkir depressiv halatlarju’zegekeliwi mumkin. Qari, u’lken jasli kishilarda operatsiyadan keyingi da’wirde o’tib ketiwshi galyutsinator ha’m vahima halatlari rawajlaniwi mumkin. Jamansipatli o’sma penen operatsiya bolg’annawqaslar penensa’wbetqiliw qiyin boladi. Ular keyingi hayoti haqida qayg’urishadi, ko’p savollar beriwadi. Ular penen suhbatlashganda juda ehtiyot bo’lish kerek. Nawqaslardi operatsiya jaqsi chiqqaniga, kelajakda ularga hesh narsa xavf solmayotganini tu’sindiriwkerek. Ularni waqito mutaxassislar Qadag’alawida boliwi, waqitiy profilaktik davo olishlari Kesellikni qaytalanishini oldini oladi. Bunaqa nawqaslar penen har kuni psixoterapevtik suhbatlar alip borish kerek.

Ata-analar, tiykarinan ona bolasi kasalini awir qabul qiliwadi.Buni tushunsa boladi, sebepi: awir kasallangan nawqas onasi belgili bir de’rejede psixik shikastlangan boladi ha’m onin’ reaksiyasi noadekvat boliwi mumkin, sebebi “onalik instinkti” juda jaqsi rivojlangan boladi. Shu sebepli ham Meditsinaxizmetkerlerita’repinden onalarga individual yondashish kerek. Ayniqsa keselxanada awir nawqasga qarab yotgan onalarga arnawliitibarberiwkerek. Ayolni tek g’anajaqsi so’z penen tinchlandiriw, balki uni dam aliwi ha’m awqatlanishiga sharayat qilib beriw, bolasi “jaqsi qo’llarda” ekanligiga ha’m to’g’ri davo olayotganiga ishontirish kerek. Ona shipaker ha’m hamshira ta’repinden bajarilayotgan prodseduralar kerekli ha’m to’g’riligini tu’siniwikerek. Kerekbolg’anda onani bazi bir bir prodseduralarni qiliwga o’rgatish mumkin, ma’selen ineksiya qiliw, ingalyatsiya qiliw ha’m h.o.

Ko’pchilik ata-analar Meditsinaxizmetkerineisenim, jaqsi muomala penen yondashishadi, ulardin’ awir mehnatlariga rahmatlar aytishadi. Lekin ba’zan “Awir f’elli” ata-analar ham uchraydiki, o’zinin’ qo’polligi, jaman hulqi penenMeditsinaxizmetkerlerini bolasiga arnawliitibarberiwlarini talab qiliwadi. Bunday ota-oanalar penenMeditsinaxizmetkeri ichki ha’m sirtqi bosiqlik penen javob qiliwalri kerek ha’m bu halatbalanin’jaman tarbiyasiga jaqsi ta’sir qiladi.

Meditsinaxizmetkerleriini balani ko’rish ha’m narsa (awqat) alip kelish waqtindaata-ana ha’m nawqas yaqinlari penen suhbati u’lkena’hmiyetga ega. Ish ko’pligiga qaramay shipaker hamma savollarga shoshmasdan javob beriwga waqit topishi kerek. Ata-ana bolasini diagnozini bilishda, davo prodseduralarini to’g’riligini aniqlawtirayotganda bazi bir bir qiyinchiliklar ju’zegekeliwi mumkin. Bunday halatlarda hamshira nawqas yaqinlari penen suhbatda o’z kompetensiyasidan tashqariga chiqmasligi kerek. U Kesellik simptomlari ha’m Keselliknin’ kutilayotgan na’tiyjelerituwrisinda gapirishga haqli emas. Hamshira kechirim so’rab mag’liwmatlardan to’liq xabardor emasligi aytishi ha’m nawqas yaqinlarini davolovchi shipakerga ya’ki bo’lim mudiriga jiberiwi kerek.

Ata-analar so’ziga ko’pam quloq solmaslik kerek, ulardin’naduris taerinlerini Orinlawkerek emas, ma’selen ineksiyani toqtatiw, rejim ha’m dietani o’zgartirish ha’m h.o. taerinlerni shipaker asossiz bajarmasligi kerek. Bunday halat faqat nawqasga jamanlik alip keledi ha’m Meditsinanin’ insoniylik prinsiplariga ha’m professionallikka to’g’ri kelmaydi. Balalarbo’liminde Meditsinaxizmetkerleriata-analar penensa’wbeti har waqit emotsianal shaklda, uzviy aloqa holida ha’m tez-tez boladi. Meditsinaxizmetkerini nawqasata-anasi ha’m yaqinlari penen to’g’ri sa’wbeti Meditsinaxizmetkeri – nawqas bola – ata-ana orasidagi psixologik teng muvozanatlikni shakllantiradi.