Iii bab. Xirurgik nawqaslar kutim xirurgiyada medicinalıq etika hám deontologiya

III BAB. XIRURGIK NAWQASLAR KUTIM

3. 1. Xirurgiyada medicinalıq etika hám deontologiya

Medicinalıq etika - meditsina qaniygelerinin' etikalıq normaları kompleksi.

Deontologiya - medicinalıq qánigelerdiń óz wazıypaların orınlawdag’ı etikalıq normalar kompleksi.

Shipaker hám nawqas. Shipakerdin’ tiykarg'i maqseti - nawqasdıń den sawlig’in jaqsılaw bolıp tabıladı. Shipaker ha’r bir nawqasqa individual jantasıwı kerek. Shipaker munasábetinde ha’r bir nawqasdıń ulıwma halati, xarakteri, mádeniyatı, mag’lıwmatı esapqa alınıwı kerek. Bazi bir gruppa insanlarg’a, ásirese jas hayallarg’a itibarlı, sıpayı bóliw, kerek bolg’anda marapat etiw kerek. Basqalarg’a, ásirese armiyada xızmet etken er adamlarg’a, qattı, buyrıq formada sóylew kerek. Úshinshi gruppag’a, intellektuallıq dárejesi tómen insanlarg’a, keselin, atqarıladıg’an operatsiyasın ápiwayı, nawqas tu’sinetug’in sózler menen túsindiriw kerek. Eń tiykarg'isi xirurg nawqasg’a, onin' dúzeliwin qa’leytug’inlig’i, emley alıwıg’a ıseniwin hám emlew nátiyjeli bolıwın kórsete biliwi kerek. Hamme jag’daylarda nawqaslarg’a dalda kerek, lekin Shipaker álbette nawqasg’a onin' jag’dayı saldamlılıg’ın, tásirler bolıwı múmkinligin aytıp ótiwi kerek. Istisnoli jag’daylar ham bar, bular onkologik pocentlerde boladı. Shipaker, ha’tteki eń kishi ózgerislerdi ha’m nawqasg’a bildiriwi kerek, bul nawqasg’a dalda boladı. Soni itibarg’a alıw kerek, ha’r qanday invaziv emlewler ushın nawqasdıń jazba razilig’i kerek hám ol kesellik tariyxına qosıp qóyıladı. Kesellik tariyxında nawqasdıń qolı bolmasa, nawqasdıń tuwgan-tuwisqanlari tárepten jumıs sudda yuridikalıq kórip shıg’ilıwı múmkin.

Shipaker hám nawqasdıń tuwgan-tuwisqanlari. Nawqasdıń bawırlas tuwgan-tuwisqanlarina (1-qatar tuwgan-tuwisqanlarina) Shipaker kesellik xarakteri, operatsiya túri, bolıwı múmkin bolg’an tásirler, operatsiyanıń qáwipi tárepleri haqqında sıpatlama beriwi kerek.

Jaqin tuwgan-tuwisqanlari tómendegiler esaplanadi:

Nawqasdıń hayali

Nawqasdıń perzentleri

Nawqasdıń ata-anasi

Bulardan basqa tuwgan-tuwisqanlar hám tanıwlarg’a, olardan tárepinen soraw bolg’anda, nawqas jag’dayi haqqındag’ı ulıwma mag’lıwmatlar beriledi. Tómendegi qag’ıydag’a qatań ámel etiw kerek: Yuridikalıq kúshke iye bolg’an operatsiyag’a razılıqdı tek nawqasdıń ózi beriwi múmkin. Tek g’ana nawqas ózini bilmey xolatda bolg’anda, ruxiy kesellik nátiyjesinde ózbetinshe qarar qabıl ete almag’anda, jas óspirim balalarda operatsiya etiwge razılıqdı jaqın tuwgan-tuwisqanlar beredi. Shipaker- xirurg nawqasdıń jaqın tuwgan-tuwisqanlari menen mudamg’ı kontaktda bolıwı kerek. Bul letal jag’daylarda hár qıylıdag’ı shag’ımlar hám jag’ımsız waqıyalardıń aldın aladı.

Onkologiyada deontologiya máselesi. Shipaker-xirurg rak menen kesellengen nawqas menen sawbettin’ dáslepki minutalaridayoq nawqasdı dúzeliwi múmkinligine isendire alıwı kerek. Házirgi kúnde nawqasg’a rak menen kesellanganligini birden- aytpasliq tuwrısında diskussiyalar ketpekte. Yuridikalıq noqatı názerden nawqas óziniń keselligi tuwrısında barlıq mag’lıwmatlardı biliwge haqqi bar. Batıslıq Evropa mámleketleri hám Amerikada nawqasg’a ol rak menen kesellengenligi tuwrısında anıq xabar beriledi. Lekin kóplegen rak menen kesellengen pocentler kesellik rawajlanıp barıwı múmkinligin oylap psixologik tu’skinlikke túsip qaladi. Shonin' ushın kóplegen xirurglar aldın qollanılg’an usıldı qollap, nawqasdan keselliginiń xarakterin jasıradı. Medicinalıq málimlemelerde diagnoz lotin tilinde jazıladı, pocentler ximioterapiyani aliw ushın ulıwma profilli palatalarg’a gospitilizatsiya etiledi.

Shipaker siri. Shipaker hám basqa meditsina xızmetkerleri ózleriniń kásiplik minnetlerin atqaraıp atırg’an waqıtlarında olarg’a belgili bolg’an nawqasdıń keselligi, shańaraqqa tiyisli hám jınıslıq ómiri haqqındag’ı mag’lıwmatlardı tarqatpasliklari kerek.

Ilimiy izertlewlerinde nawqasdıń famılıyasını, onin' súwretlerin júzin yashirmagan túrde demonstratsiya etpesliklari kerek.

Usınıń menen bir qatarda Shipaker infektsion, venerik keselliklerde, zaxarlanishlarda sanitar organlarg’a xabar beriwi kerek; Adam óltiriwshilik júz bergende, travmalarda, kósher otar hám basqa qurallar menen jaroxatlangan pocentler bolg’anıda tergew xızmetkerlerine xabar beriwi kerek.

Shipaker nawqas ishxonasiga, eger ol bul tarawda keselligi sebepli islemewi kerek bolsa xabar beriwi kerek (azıq-túlikler menen baylanıslı tarawlarda tuberkulyoz (ókpe keseli) hám venerik kesellikli pocentler, xaydovchilarda epilepsiya aniklansa)

Medicinalıq shólkemde xızmetkerler ortasındag’ı munasábetler. Meditsina mákemeleri xızmetkerleri ortasındag’ı munasábetler ulıwma insanıylıq etikanıń tómendegi printsplarına muwapıq bolıwı kerek:

• xalollik,

• shın júrektenlik,

• tájiriybeli hám ózinden úlken xamkasbiga xurmat hám bo'ysinish hám x. k

Meditsina mákemelerinde nawqasdıń ılajı bolg’anınsha ruxiy jag’dayini ziyanlanbaytug’in hám Shipakerge isenim ortalıg’ın jaratatug’ın jag’day bolıwı kerek. Basshılardıń ádepsizligi hám hu’rmetsizlik, xızmetkerlerdiń og’an soqır-ko'rona bag’ınıwı, qátelerdi ko’rmesligi medicinalıq xızmet sapasın to’menletedi. Bir tárepden, Shipaker qátesiniń nawqas tuwgan-tuwisqanlari menen dodalawmawi kerek, basqa tárepden ha’r qıylı konferentsiyalarda Shipaker taktikasin dodalaw qátelerdi tuwırlawg’a hám medicinalıq járdem sapasın asırıwg’a alıp keledi.

Xirurgiya klinika sida zamanagóy ilimiy tabıslardı ámeliyatg’a qollanıw etiw procesi mudami bolıwı kerek. Ustazlıq printspına ámel qılıw kerek: tájiriybeli xirurg jas qánigege tálim beredi. Tómendegi tiykarg'i printsp - qarar qabıllawda logikalıq juwapkershilik: kesellikti anıqlaw unamsiz bolsa, ol túrde professional tájiriybeli qánige usınıs etiledi. Usınıń menen birge, eger xirurg ózbetinshe qarar qabıl qilaolmasa, onin' nawqasları qalmaydı. Joqarı, orta hám kishi medicinalıq xızmetkerler ortasındag’ı munasábetler óz-ara isenim hám bir- birine xurmatga tiykarlang’an bolıwı kerek. Usınıń menen birge, qarardı qabıllawda tanıw-biliwchilikka jol qoyılmasligi kerek.

Shipaker hám jámiyet. Medicinalıq deontologiyaning eń saldamlı máselelerinen biri meditsina xızmetkerleri hám jámiyet ortasındag’ı munasábet bolıp tabıladı.

Meditsina mákemelerinde juwapker xızmetkerlerdi, medicinalıq shólkemge materiallıq járdem kórsetiwge ılayıq bolg’an sanaat hám iri awıl xojalıg’ı kárxanaları wákillerin óz ishine alatug’ın medicinalıq shólkemlerde qáwenderlik keńeslerin shólkemlestiriw zárúr. Óz gezeginde, medicinalıq shólkemler kárxanalar xızmetkerlerin emlew hám diagnostika etiw boyınsha minnetlemelerdi aladı.

Medicinalıq xızmetkerlerdiń korporativ etikasini, emlewxanada xar qıylı qánigelerden shólkemlesken jámáát islewin, meditsina shólkeminingijobiy baxolanishi barlıq xızmetkerlerdiń jaqsı atınan kelip shıg’ıwın esten shıg’armaw kerek.

Medicinalıq xızmetkerlerdiń ózin tutıw qag’ıydaları.

Medicinalıq xızmetkerlerdiń ózin tutıwı tómendegi ulıwma qag’ıydalardan ibarat bolıwı múmkin:

1. Meditsina xızmetkerleri talg’am menen, tártipli kiyingan bolıwı kerek;

2. Sochni medicinalıq qalpoq tiyine jılawb alıw kerek

3. Tırnaqlar kalta alıng’an bolıwı kerek;

4. Artıqsha kosmetika hám taqinchoqlarga jol qo'ymaslik kerek;

5. Parfyumlardan paydalanıwdı sheklew kerek, ásirese ótkir xidli bolg’anlardı (sub'ektiv yoqimsiz xissiyotlarga qosımsha túrde, nawqasda allergik reaktsiyanı rawajlanıwı, bronxial astma xuruji hám basqalarg’a sebep bulishi múmkin bulganlarni);

6. Medicinalıq xızmetker óziniń júz ko’rinisin, sa’wbet hám qatti-háreketlerdiń usılların mudami baqlawı júdá áhmiyetli; Shipaker ózin miyrimli hám basiq tutıwı nawqasdıń ruwxina unamlı tásir kórsetedi hám emlewdń tabısına isenim payda etedi;

7. Tásirli, ańsatg’ana jaxli shıg’ıs yamasa kerisinshe, kontaktsiz, depressiya menen awırg’an nawqasg’a qayırqomlıq etip atırg’anıngizda, taqatlı bolıwıńız kerek, nawqasdıń jag’dayın jaqsılaw ushın Hamme zat qılınıp atırg’anlıg’ın qayta-qayta atap ótiwińiz kerek. Bunday pocentler menen baylanıs etiwde nawqasdı sawalıwı haqqındag’ı xar- qıylı mag’lıwmatlardı hár qıylı noqatı názerlerden qayta-qayta tákirarlaw kerek;

Awir, dúzeliw múmkinshiligi joq, átirap-ortalıqg’a bıyparq pocentler menen baylanıs qıyınshılıqlar tuwdıradı (onkologik profildegi nooperabel yamasa inkurabel pocentler, júrek qan-tamır awir patologiyasi menen awırg’an pocentler, insult nátiyjesinde háreketlana almaydıg’an pocentler hám x. k.). Bunday pocentler menen, olar medicinalıq xızmetker tárepinen kútim qılınıp atırg’anda baylanıs ornatılsa maqsetke muwapıq boladı. SHu menen birge, nawqasdıń keyipin xar tárepleme kóteriwge háreket etiw kerek.

Miyribeke hesh qashan nawqasg’a yamasa emleniw processinde qatnaspayatqan basqa shaxsga kesellik tariyxın kórsetpesligi kerek. Medicinalıq xızmetkerler emlepatirg’an Shipaker ruxsatisiz onin' keseli haqqında mag’lıwmat bergende qolaysız jag’daylar bolg’anı kóp gúzetilgen.

" Shipaker siri" degen túsinik bolıp, onı hesh kim biykar etpegen, bul túsinik tekg’ana Shipakerlar, bálki emlew processinde qatnasadıg’an barlıq den sawlıqtı saqlaw xızmetkerleri ushın ha’m ámel etedi.

Medicinalıq xızmetker telefon etken shaxs ózin qanday tanıstırıwıdan qaramastan, telefon arqalı nawqas haqqında hesh qanday mag’lıwmat bermesligi kerek.

Qadag’alaw sorawları:

1. 
   Tibbiet etikasi hám deontologiyasi ne?
   
2. 
   Onkologiyada deontologiyani ayriqshalıg’ı neden ibarat?
   
3. 
   Shipaker hám nawqas tuwgan-tuwisqanlari ortasındag’ı munasábetler qanday bolıwı kerek?
   
4. 
   Meditsina shólkeminde xızmetkerlerdiń óz-ara munasábetleri qanday bolıwı kerek?
   
5. 
   Shipaker hám jámiyet urtasidagi munasábet degende neni túsiniledi?
   
6. 
   Shipaker siri ne?