|
4. 3. Antiseptika hám aseptika tiykarların úyreniw, xirurgik nawqas balalardı qabıllawda sanitar qayta islewdıń axamiyati
Jaroxatda awir irińli processni shaqırıwshı túr-túrli mikroorganizimlarga qarsı gúres mexanizimlarini islep shıg’ılmag’anda, házirgi xirurgiya jetiskenliklerine eriwilmasdi. Xirurgiya tariyxından bilgenimizdey, infektsiyalarga qarsı gúrestiń eki qıylı jolı bulgan: Antiseptika hám Aseptika
Antiseptika (grek. sóz bolıp anti- qarsı, septika- isiw) jaroxatga yamasa toqımag’a túsken mikroblarg’a qarsı gúres hám aseptika (tazalıq) - jaroxatga infektsiya túsiwin aldın alıw. Rejeli túrde etiletug’ın aseptika hám antiseptika zamanagóy xirurgiyaning za’ru’rli printsplarınan esaplanadi. Aseptika antiseptika menen birge steril sharayatlar jaratıwdı támiyinleytug’ın ilajlarg’a tiykarınan xirurglar iskerligine múmkinshilikler ashadı. Mikroblardı rawajlanıwı ushın, ómiri ushın qolay sharayat kerek, yag’nıy: temperaturası, osmotik basımı hám ion bir túrligi támiyinleniwi kerek. Klinikalıq ámeliyatda antiseptik qurallardı isletilingende mikroorganizimlarda statiyalar almasinuvi hám strukturası buz'ladı. Nátiyjede antiseptik qurallar óziniń bakteriosatik tásirin ańlatadı. Eger antiseptik statiyalar mikrob plazmasiga kirsa quramındag’ı belok statiyasın jibisiwine alıp keledi, óz jolında mikrob xujayrasini ólimine sebep boladı hám bunda antiseptik statiyalar óziniń bakteriolitik tásirin ańlatadı.
Antiseptik faktor túrleri mikroorganizmga tásirine qaray bólinedi:
- Mexanik
- Fizikaviy
- Ximiyalıq
- Biologiyalıq
Mexanik antiseptika - bul mexanik jol menen mikroorganizmlarni jaroxatdan alıp taslaw bolıp tabıladı.
Mexanik antiseptika usıllarına tómendegiler kiredi: jaroxatga qayta islew (jaroxatdan jat denelerdi, irińlerdi, hám qan qan uyısqanların alıp taslaw, xamda nekrozga dus kelgen toqımalardı kesip alıp taslaw túsiniledi.
Fizikaviy antiseptika - jaroxatni emlewde hám yalliglanishga qarsı gúresde tiykarg’ı zamanagóy usıllardan biri bolıp tabıladı.
Fizikaviy antiseptikani tiykarın tómendegiler quraydı - ıssılıq, túr-túrli lampalar, dawıs dawısları, xar qıylı nurlar, átirap ortalıq (hawanıń ızg’arlıg’ı hám onin' temperaturası), jaranı ashıq qaldırıw hám gigroskopik usıllar. Sonındek fizikaviy antiseptikaga fizioterapevtik emler da kiredi, bular: UVCH-terapiya, elektroforez usılları, diotermiya usılı, ozonoterapiya usılı, emleytug’ın ılaylar hám basqalar.
Infektsiyani organizmge tarqalıwını aldın alıwda hám yalliglanish infiltratini sıpalishini támiyinlew maqsetinde (UN) - ul'trabinafsha nurı menen kem mug’darda nurlash isletiledi. Bul organizimni immunitetin, aglyutinlarni mug’darın hám qan-plazma elementlerin mug’darın asıradı.
Sońg’ı on jılda lazer nurı menen emlew kóp qollanilib kelip atır. Lazer menen emlewde lazerni kem mug’dardag’ı nurı paydalanılıp kelinmoqda. Bunda geliy-neonli lazer nurları monoxromatik sheńberdi payda etb teriga 0. 61 mm; bulshıq etke 2. 04 mm ge shekem tásir etedi. Shonin'dek ul'tratovush usılları xam emlewde keń qollanilib kelinmoqda.
Ximiyalıq antiseptika - mikroorganizmlarga qarsı gúresde hár qıylı ximiyalıq statiyalardı qóllaw usılı bolıp tabıladı. Házirgi kúnde strukturasıg’a kóre hár qıylı ximiyalıq statiyalar isletiledi.Olar bólinedi:
Neorganik strukturalı statiyalar - galoidlilar (xlor hám onin' birikpeleri, yad hám onin' birikpeleri);oksik erituvchilar (bar kislotası, kaliy permanganat, vodorod qıshqılanıw); ogir metallar (sınap, gúmis hám alyuminiy).
Organik strukturalı statiyalar - fenollar, salitsil kislotası hám farmaldigidlar kiredi.
Shonin'dek ximiyalıq antiseptiklarga kiretug’ın bakteriyalarg’a hám yalliglanishga qarsı statiyalar xam bar. Olarg’a sul'fanilamid gruppasına kiretug’ın antibiotiklar, nitrofuranlar gruppasına kiretug’inler hám sintetik usılda alınatug’ın hár qıylı gruppadag’ı antibiotiklar.
Sul'fanilamid gruppasına kiretug’ın statiyalar - streptotsid, norsul'fazol, urosul'fan, sul'fapiridazin. Olar mikroorganizimga tásirine kóre bakteriostatik mexanizmına iye. Yag’nıy, kletka turmısı ushın zárúr statiyalardı sintezini (folieviy hám digidrofoliyeviy kislotalardı) toqtatadı.
Nitrofuran preparatlari 5-nitrofuran tuwındıları esaplanadı hám tásirine kóre keń tásir sheńberli antibiotiklarga jaqın turadı. Lekin bazi bir qallarda olar ko'prok aktivlikga iye hám kem zaxarliligi menen ajralıp turadı, keń tásir sheńberine iye, kóbisi grammusbat hám grammanfiy bakteriyalarg’a, spiroxettalarga, ápiwayı kletkalı parazitlarga hám iri viruslarg’a aktiv tasir kórsetedi. Bul preparatlarni tabletka forması ıshıwg’a beriledi - furodonin, furazolidon, furagin, furazolin. Vena ishine - salafur yamasa furagin K. Sırtqı teriga ko'llaniladigan shakillari - furatsillin.
Kópshilik ximiyalıq preparatlar klinikalıq ámeliyatda toqımalardı kontakt hám implantatsion zaxarlanishni aldın alıw ushın, instrumentlerde, qol terisida hám tigiw materialındag’ı mikroblar sterilizatsiyasida isletiledi. Shonin'dek spirt, yad eritpesi, qumırsqa kislota eritpesi, dioqtsid 1:5000, xlor geksidinning 20% eritpesi xirurg qolına qayta islew ushın isletiledi.
Instrumentlerdi sterilizatsiyasi ushın qumırsqa kislota eritpesine formaldigitni 2% spirtli eritpesin, yamasa glyutal'degidni 2% eritpesi solinadi.
Biologiyalıq antiseptika - bul tiri organizimlar turmıs iskerligi nátiyjesinde alınatug’ın arnawlı preparatlar: zardoblar, vaktsinalar, tábiy biologiyalıq antibiotiklar hám faglarni óz ishine aladı.
Antiseptik qurallar (grekshe «anti»- qarsı, «septikos»- irińli, irińlewdi shaqırıwshı) keń tásir sheńberli mikrobg’a qarsı qurallar, tiykarınan irińli yalliglanishli processlerin aldın alıw, yamasa emlew ushın jergilikli qollanıladı (silekey kavatlarga).
Kem zaxarliligi menen ajralıp turıwshı antiseptiklar toparına kiretug’ın bazi bir preparatlar infektsion keselliklerde, ximiyaterapiyalarda da qollanılıwı múmkin. Antiseptikada sapalı ximiyalıq statiyalar isletiledi. Olar mikroorganizmlarni joq etiwde joqarı aktivlikga hám qısqa múddet ishinde mikroblardı joytıw qásiyetine iye, jergilikli qollanılg’anda uwlı zatlı qásiyeti judayam tómen, jaroxatni pıtıwını tezlestiredi hám jergilikli allergik qásiyeti kem.
Aseptikadeb jarag’a infeksiya tushmasligi ushın kóriletug’ın ilajlar sistemasıg’a aytıladı. Aseptika degende xirurglik ushın isletiletug’ın ásbap-úskenelerde, hár qıylı shúbereklerde infektsiyalarni putkinley joq etiwi yamasa sterilizatsiya etiw túsiniledi.Jaroxatga mikroorganizmlar túsiw jollıq quydagicha bolıwı múmkin:
xavo - tamshı jolı arqalı (xavodagi shańlardan, mayda so'lak tamshılardan)
úskenelerden (xirurgiya instrumentlerinen, baylaw materiallarıdan hám steril bolmag’an qoldan)
kontakt jolı arqalı
implantatsion jol arqalı (xirurgiya sabaqlarınan, túr-túrli protezlardan)
endogen jol arqalı (organizmniń óz infektsiyasi)
Bul jollar menen jaroxatga hár qıylı infektsiyalar túsiwi múmkin. Eger operatsiya waqtıda hám odan keyin aseptikaga ámel etilse jaroxatga infektsiya túsiwin aldı alınadı. Bul óz gezeginde jaroxatda irińli-yalliglanish procesin aldın alg’an boladı.
Qadag’alaw sorawları:
Antiseptika haqqında túsinik?
Antiseptikada qanday faktor túrlerin bilesiz?
Qanday antiseptik dárilerdi bilesiz?
Aseptika ne?
Jaroxatga infeksiya túsiw jolların aytıń?
Do'stlaringiz bilan baham: | 
