Ii. Mavzu. Ishlab chiqarishni joylashtirishning qonuniyatlari, shakllari, omillari Ma’ruza rejasi

Elektroenergiya (elektr quvvati).
Hozirgi zamon ishlab chiqarishini, hatto 
transport va qishloq xo‘jaligini elektr quvvatisiz tasavvur qilish qiyin. Bu sohaning 
o‘ziga xos xususiyati shundaki, u yaratgan mahsulotni, ya’ni elektr quvvatini 

---

jamg‘arib omborxonalarga yig‘ib bo‘lmaydi undan ayni paytning o‘zida 
foydalanish kerak.
Bundan tashqarish elektr quvvati yuqori kuchlanishli elektr tarmoqlari orqali 
uzoq masofalarga berilishi mumkin. Xuddi shu maqsadda yirik ko‘mir havzalarida 
yirik yoqilg‘i energetika majmualari barpo etilgan. Angren ko‘mir xavzasida ham 
xuddi shunday majmua yaratilmoqda. Ammo ba’zan murakkab tog‘ sharoitiga ega 
bo‘lgan rayonlarda elektr quvvatini uzoqqa uzatish iqtisodiy jihatdan maqul 
xisoblanmaydi. Bu quvvatdan mumkin qadar shu joyning o‘zida foydalanish lozim 
bo‘lib qoladi. 
Odatda elektr quvvati omilini ishlab chiqarishning hududiy tashkil etilishida 
eng avvalo uning arzon turiga urg‘u beriladi. 
Arzon elektr quvvati suv stansiyalaridan olinadi, chunki suv suvligicha 
keyin ham qolaveradi., yoqilg‘i elektr stansiyalarida esa ko‘mir, mazut yoki tabiiy 
gaz sarflanadi. 
Elektr quvvati omiliga quyidagi misollarni keltirish kifoya: 1 tonna titan 
ishlab chiqarish uchun (titan po‘latdan bir necha marta yengil va chidamli) 40-50 
ming kvt/s, aluminiy uchun 17-19 ming kvt/s, misni tozalash, temir qotishmalarini 
ishlab chiqarish, elektr pechlarida po‘lat eritish uchun ularning har bir tonnasiga 8-
10 ming kvt/s atrofida elektr quvvati sarflanadi. Tabiiyki bunday korxonalarni 
arzon elektr quvvati manba’lariga yaqin joylashtirish iqtisodiy jihatdan maqsadga 
muvofiq bo‘ladi. 
O‘rta Osiyo mamlakatlarida yagona bo‘lgan Tursunzoda (Regar) shahridagi 
Tojik aluminiy zavodi Norak GESiga yaqin joyda qurilgan. 
Demak, elektr quvvati bir qator sanoat korxonalarini o‘z atrofiga omil 
sifatida “yig‘ar” ekan. Shu sababli u yirik rayon va majmua hosil qilish quvvatiga 
ega. Bizning sharoitimizda elektr quvvati yangi yerlarni o‘zlashtirish uchun ham 
kerak. Jumladan, Qarshi dashtining asosiy qismi Tolimarjondagi bir qator nasos 
stansiyalar vositasi bilan sug‘oriladi. Elektr quvvati Norak-Tursunzoda (Regar) - 
G‘uzor orqali keladi. Hozirgi kunda esa shu yerning o‘zida juda yirik mahalliy 
tabiiy gaz asosida ishlaydigan Tolimarjon GRESi qurilmoqda.