Ii. Bob. Oqsillar klatsifikatsiyasi va uning xalq xo`jaligidagi ahamiyati

Murakkab oqsillar. 
Murakab oksillar-proteidlar oksil bulmagan bulaklarning tabiatiga karab 
kuyidagi gruppalarga bulinadi. 
Nukleproteidlar 
oksil bulgan nuklein kislotalarning birikishidan xosil 
buladi. Nuklein kislotalarning tabiatiga karab dezoksiribonukleinkilotalar va 
ribonukleinproteidlar, oksil komponentining tabiatiga karab nukleinkislotalar va 

---

23 
nukleoprotominlar deb ataladi. Nukleoproteidlar bezi tukimalarda, don kurtaklarida 
kup buladi.
Fosfoproteinlar
oksil molekulasining fosfat kislota bilan xosil kilgan 
kompleksidir. Ular gidroliz kilinganda amiokislotalardan tashkari, fosfat kislota 
xam ajralib chikadi. Molekulasida fakat kislota oksiaaminokislotalar efir bogi 
orkali birikkan deb xisoblanadi. Fosforproteinlarning asosiy vakillari bulgan sut 
tarkibidagi oksil kazeinlarga gidrolizlanganda kup mikdorda serinfosfat ajralib 
chikadi: 
ОН 
СН
2 
⎯
О 
⎯
Р 
О

ОН 
СНNН
2

СООН 
fosfoproteinlarning boshka vakillari tuxumdan ajratib olingan, balik 
urugidan olingan ixtulindir. 
 
Lipoproteinlar va proteolipidlar 
okillarning yogsimon moddalar bilan 
xosil kilgan yogsimon kompleksidir. Ular xujayra moddasi, tuxum sarigida, sutda, 
konnida buladi. Lipoproteinlar suvda eriydi. Ularning strukturasi shunday 
tuzilganki, yogsimon komponent molekulani ichida bulib, sirti oksil kavat bilan 
koplangan. Protelipidlarda, aksincha, oksil komponenti ichkarida bulib, sirti yog 
modda bilan uralgan, shuning uchun ular yog erituvchilarda eriydi. Proteinlar turli 
biologik membranalarda tuzilishda muxim urin tutadi va shu tufayli xujayra 
utkazuvchanligida asosiy axamiyatga ega deb xisoblanadi. 
Glikolipidlar 
-oksillarga 
kovalent 
boglangan 
uglevodlar 
-ayrim 
monosaxarid yoki nisbatan oligosaxaridlardan tashkil topgan. Glikoproteinlarning 
uglevod kismi 1% dan kam 30% dan kup bulishi mumkin. Glikoproteinlarning 
molekula ogirligi keng chegarada uzgarishi mumkin. U ba‘zan 1 millionga yetadi, 

---

24 
ba‘zan undan xam ortadi. Uglevod komponentlarni soni xam ancha. Ba‘zilarda bir 
molekulaga uglevod zanjiri soni 1-4 boshkalarda 300-800. 
Glikoproteinlar tirik organizmlarning xamma vakillarida keng tarkalgan. 
Xayvon usimlik organizmlarda mikroorganizmlarda xilma-xil funktsiyalarni 
bajardilar: xujayralar aro alokalarda yuksak molekulalar uchun retsepturalik 
vazifasini bajaradi. Transportlash katalizatorlik, struktura mexanik vazifalarni 
utaydilar. Xayvon xujayralarning tashki satxidagi deyarli barcha oksillar 
glikoproteinlar sinfiga kiradi. Xujayralardan ajratilgan oksillarning aksariyati kon 
va plazma oksillarning kupchiligi xam glikoproteinlardir. Xujayradan tashkarida 
yoki xizmat kiladigan kupchiligi glikoproteinlar katoriga kiradi.