Ii. Боб Фуқаро ва ишлаб чиқаришга мўлжалланган биноларнинг ёнғин хавфсизлиги

Бошоқли дон маҳсулотлари ва уларнинг ёнғин хавфи

/ 2; 3; 7; 14; 15; 18/
Бошоқли дон маҳсулотларининг таркиби. Ғалланинг ёнғин хавфи бўйича хусусиятлари. Ғаллани йиғиштириб олишдаги ёнғин хавфи, ушбу жараёндаги ёнғин хавфсизлиги чора тадбирлари.
Бошоқли дон маҳсулотлари таркибига турли кимёвий моддалар киради, яъни: крахмал, оқсил, ёғ, сув, минерал тузлар ва ҳ.к.. Дон таркибидаги барча моддалар ёнувчан. Ҳарорат 270-300⁰С қадар кўтарилганда дон кўмир ҳолига келиб қолади ва кейинги ҳароратни кўтарилиши натижасида ёниб кетиш хусусиятига эга. Етилмаган (нам) буғдой ва бошоқ алангасиз ёнади (чўғланади), арпа, маккажўхори ва кунгабоқар донлари очиқ аланга билан ёнади.
Ғаллани аста-секин ёниши ва аланганинг кичик тезлик билан тарқалиши, ғаллани зичлиги, катта бўлмаган юзага эга эканлиги ва ғаллани ичида ҳаво камлиги билан тавсифланади.
Кўп миқдордаги ғаллани нам ҳолатда сақлаш уни ўз-ўзидан ёнишига олиб келади. Ёнишга сабаб, ғалла таркибининг 70 % қадар бўлган углеводлардир (шакар, крахмал).
Буғдой сомони хашак сингари яхши ёнади, иссиқлик ва кимёвий таъсир остида ўз-ўзидан ёниш имконига эга. Сомоннинг ўз-ўзидан ёниш ҳарорати 310⁰С, ўз-ўзидан исиш ҳарорати 80⁰С.
Қуриган буғдой бошоқлари ва умуман буғдой майдонларининг ёнғин хавфи жуда катта.
Ҳосилни йиғиштириб олишда содир бўладиган ёнғинларнинг асосий сабаблари бўлиб: инсонларни оловдан эҳтиётсизлик билан фойдаланишидан (гулхан ва қолдиқ пояларни ёқиб юбориш, чекиш ва ҳ.к.) болаларни олов билан ўйнашидан, ғалла йиғиштириш машиналарнинг техник носозлигидан ва улардан фойдаланишда ёнғин хавфсизлик қоидаларига риоя қилмасликдан, яқин атрофдан ўтаётган тепловозлардан чиққан учқунлардан, чақмоқдан (яшин) ва юқори кучланиш остидаги электр симларидаги қисқа туташув ёки уларни узилишидан келиб чиқади.
Буғдой майдонларидаги ёнғинлар жуда катта тезлик билан тарқалади. Бошоқли дон маҳсулотлари жуда зич ўсган майдонларда, кучли шамол ва иссиқ об-ҳаво шароитида ёнғиннинг тўғри йўналиш бўйича тарқалиш тезлиги 8,33-9,66 м/с.га етиши мумкин. Зич ўсиш бўлмаган ва шамол бўлмаган вақтда ёнғиннинг тарқалиш тезлиги 0,25-0,3 м/с га етади. Ёнғин вақтида ҳаво қатлами ҳароратининг фарқланиши оқибатида майдонларда айланма шамол «смерчи» ҳосил бўлади ва бу айланма шамоллар алангани барча тўсиқлардан, яъни сунъий ёки табиий бўлишидан қатъи назар (шудгор, йўл, эни 12 м гача бўлган сув канали ва ҳ.к.) улардан ўтиб бир неча масофаларга олиб бориб, бошқа майдонларда ёнғин содир бўлишига олиб келади.