Ii. Асосий қисм. III. Хулоса I. Кириш

Ma'ruza matni
1-МАВЗУ: КИРИШ. ҚАДИМГИ ШАРҚ МАМЛАКАТЛАРИ ДАВЛАТИ ВА ҲУҚУҚИ
I. Кириш.
II. Асосий қисм.
III. Хулоса
I. Кириш
Давлат ва ҳуқуқ тарихи ўз характери бўйича юридик (ҳуқуқий) фан ҳисобланади. Шу боис у юридик олий ва ўрта махсус ўқув юртларида ўрганиладиган асосий ўқув курсларидан биридир.
Давлат ва ҳуқуқ тарихи фани соҳасида Францияда – Э. Лабул ва Р. Дарест, Англияда – Г. Мен ва Г. Спенсер, Германияда – А. Пост, Россияда – П.Г. Виноградов ва Н.И. Кареев ва бошқаларнинг асарлари муҳим ўрин тутади. Давлат ва ҳуқуқ тарихи деярли барча ривожланган мамлакатларда мустақил фан соҳаси сифатида ўрганилади. Ғарбда уни кўпинча ҳуқуқнинг умумий тарихи, ҳуқуқ ва ҳуқуқий таълимотлар тарихи ва ҳоказо номлар билан юритадилар. Давлат ва ҳуқуқ тарихи турлича номлар билан илмий билишнинг мустақил соҳаси сифатида XVIII асрнинг охири – XIX асрдан бошлаб яшаб келмоқда. Tарихий-ҳуқуқий билимларни тўплашда дастлаб Германиядаги тарихий ҳуқуқ мактаби катта роль ўйнаган. Унинг Карл фон Савиньи (1779–1861 йиллар), Георг Фридрих Пухта (1798–1846 йиллар) ва бошқа намоёндалари асосан рим ва миллий герман ҳуқуқи тарихи бўйича илмий текширувлар олиб боришган. Машҳур немис юристи Савиньи Рим ҳуқуқи ва фуқаролик ҳуқуқи бўйича кўп асарларнинг муаллифи, тарихий ҳуқуқ мактаби бошлиғи сифатида шуҳрат қозонган.
Давлат ва ҳуқуқ тарихининг юридик ва ижтимоий фанлар тизимида тутган ўрни. Давлат ва ҳуқуқ тарихи ўрганадиган масалалар юридик фанлар тизимида марказий ўринни эгаллайди. Бу фикр давлат ва ҳуқуқ назариясига ҳам тааллуқли. Лекин давлат ва ҳуқуқ назарияси фақат ўзига хос хусусиятга, ўзи ўрганадиган фан соҳасига эга бўлиб, ўша жиҳати билан давлат ва ҳуқуқ тарихидан фарқ қилади.
Маълумки, давлат ва ҳуқуқ назарияси ҳам давлат ва ҳуқуқнинг ривожланиш қонуниятларини ўрганади. Лекин давлат ва ҳуқуқ назарияси мантиқий услуб ёрдамида тарихий жараённи абстракт (мавҳумий) шаклда, ҳар қандай тарихий тасодифлардан ҳоли тарзида акс эттиради.
Tарих ўтмишни ўрганса, назария ҳозирги даврни ва келажакни ўрганади, тарих тарихий материал билан боғланган бўлса, назария ҳам тарихий материал билан, давлат ва ҳуқуқнинг ҳозирги аҳволи билан боғлангандир. Назариясиз тарих, тарихсиз назария бўлмайди.