Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

Nazorat savollari 
1.
Sinxron mashinalarni ishga tushirish usullari qanday? 
2.
Quvvati 2000 kVt gacha bo‘lgan sinxron motorlar qanday ishga tushiriladi? 
3.
Sinxron dvigatelning U-simon va ishchi xarakteristikalariga ta’rif bering? 
4.
Ayon qutbli sinxron motorning burchak xarakteristikasi 

---

322 
VI bob 
ELEKTR YURITMA. ELEKTR YURITMA MEXANIKASI.
 
6.1. E
lektr yuritma to‘g‘risida tushuncha va taraqqiy etish tarixi 
Reja:
6.1.1. 
“Elektr 
yuritma” 
to‘g‘risida 
tushuncha. 
Elektr 
yuritmaning 
klassifikatsiyalanishi.
6.1.2. Elektr yuritma mexanikasi. Elektr yuritmaning asosiy harakat tenglamasi.
6.1.3. Turli texnologik jarayonlarda qo‘llaniladigan ish mashinalarning mexanik 
xarakteristikalari.
6.1.1. “Elektr yuritma” to‘g‘risida tushuncha. Elektr yuritmaning 
klassifikatsiyalanishi.
”Elektr yuritma” to‘g‘risida tushuncha. 
Suv va bug‘ turbinalari hamda 
shamol, ichki yonuv va elektr motorlari bilan harakatlanuvchi yuritmalar 
mexanik yuritmalar deb ataladi. Mexanik yuritmalardan eng afzali elektr 
motorli yuritma bo‘lgani uchun statsionar ish mashinasi va mexanizmlarining 
asosiy yuritmasi sifatida elektr motorli yuritmadan foydalaniladi. Elektr 
motorli yuritma qisqacha elektr yuritma deb ataladi. 
Elektr yuritma texnologik mexanizmlarni ishchi organini xarakatga keltirish 
uchun xizmat kiladi. Elektr yuritma deb elektr motor, uzatuvchi mexanizm va 
ishchi organdan iborat umumlashgan kurilmaga aytiladi. Avtomatlashgan 
elektr yuritma tarkibiga yana elektr energiya uzgartkichi, datchiklar va elektr 
yuritmani boshkarish tizimi kiradi. Bundan tashkari elektr yuritma tarkibiga 
aniklik va tezlikni oshiradigan kushimcha elementlar kiritilishi mumkin. 
Masalan EXM, rakamli datchiklar, muvofiklashtiruvchi elementlar kullanilishi 
mumkin.
Elektr yuritma bilan elektr energiyasini mexanik energiyasiga aylantirib, bu 
mexanik harakatni elektr usulda boshqarish imkoni olinadi. Demak, elektr 
yuritma asosan elektr motori, uzatma va motorni boshqaruvchi elektr 
jihozlardan iborat bo‘ladi. 
Respublikamiz suv xo‘jaligi tizimida hozirgi kunda ko’plab nasos 
stansiyalari va vertikal quduqlardagi nasos agregatlari ishlab turibdi. Ular 
yordamida 2100 ming gektardan ziyod maydonlar sug‘oriladi.

---

323 
Ishlab chikarishning energetik asosini elektr yuritma tashkil kilib, uning 
texnikaviy darajasi texnologik kurilma samaradorligini belgilaydi. Elektr 
yuritmaning tarakkiyoti, motorlar, uskuna-jihozlar, o‘zgartgichlar, analog va 
rakamli boshqaruv vositalarini yanada takomillashtirish xisobiga uning 
tejamliligi va ishonchliligini orttirishni taqozo etadi. Xozirda ushbu jarayonda, 
mikroprotsessorlarning ko‘plab qo‘llanilishi, elektr yuritmalarning funksional 
imkoniyatlarini sezilarli kengaytiradi va uning texnikaviy xamda iqtisodiy 
xarakteristikalarini yaxshilaydi. Elektr yuritma bajarayotgan funksiyalarining 
kengayishi va murakkablashishi, unda boshqarishning yangi vositalarini 
qo‘llanilishi, uning loyihalashtirish, yig‘ish, sozlash va ishlatish bilan mashg‘ul 
bo‘lgan mutaxassislar tayyorlashning yuqori darajasini talab qiladi.
Har bir takomillashgan mashina uchta asosiy qismdan, ya’ni motor-mashina, 
uzatma va ish quroli - mashinadan iborat bo‘ladi. Bunday takomillashgan 
mashina ishlab chiqarish agregati deb, uning uchinchi qismi ish quroli - 
mashina esa ish mashinasi yoki ish mexanizmi deyiladi.