Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

1.1.3.
 
Suv xo‘jaligi sohasidagi injenerlar uchun elektrotexnikaning 
ahamiyati. 
Malumki, avvalgi davrlarda asosiy energiya iste’molchisi sanoat 
korxonalari hisoblanib, uning umumiy elektroenergetik balansidagi ulushi
35% gacha bo‘lgan bo‘lsa, xozirgi vaqtda asosiy energiya talabgorlari qatoriga 
alohida (maishiy – xo‘jalik, tadbirkorlar va x.k.) iste’molchi sifatida qishloq 
joylarida yashash, usulining ijtimoiy qayta tuzilishi, agrar tarmoqda yangi 
xo‘jalik yuritish shaklining rivojlanishi prinsip jihatdan yangi ijtimoiy 
yo‘naltirilgan elektr iste’moli ob’ektlarini paydo qilmoqda.
Kichik fermer xo‘jaliklari, mahalliy xom-ashyoni qayta ishlaydigan 
zavodlar, shaxsiy sektoridagi qulay yashash sharoitlari yaratilishi, yanada 
maishiy-xo‘jalik elektr asbob-uskunalarini qo‘llash, turar joylarda mikro iqlim 
yaratish qurilmalari va boshqalar kiradi. 
O‘zbekistonda qishloq joylarda yashovchi aholining yillik elektr 
energiyasi ist’emoli bir kishiga 580 kVt.s tashkil qiladi, rivojlangan 

---

15 
mamlakatlarda esa bu ko‘rsatkich 3000 kVt.s gacha boradi. Bunday farq 
O‘zbekiston aholisi uchun elektrlashganlik darajasini ko’tarish orqali yuqori 
darajali qulaylik yaratish zarurligini ko‘rsatmoqda. Bu o’z navbatida muqobil 
energiya manbalaridan yanada keng miq’yosda foydalanish imkoniyatlarini
yaratishni taqazo etadi.
Gidrotexnik inshoatlar kurilishida yangi davr XIX asr oxiri va XX asr 
boshlarida, gidravlik turbinalar ixtiro kilingandan so’ng va sanoatga elektrning 
joriy kilinishi bo’lib, unga GESlar qurilishi xamda beton va temir betonning 
paydo bo’lishi kata ahamiyat kasb etdi.
Ushbu davrga kelib suv resurslarining barcha turlari gidroenergetik 
potensial sifatida karalib va uning potentsiali baxolandi. Markaziy Osiyoda 
gidroenergetika obektning birinchisi Boz suv GESi xisoblanadi. Bu GES 
Chirchik-Boz suv yo’lida qurilgan va 1926 yilda ishga tushirilgan. Kuvvati 
4000 kVt. 
Keyingi yillarda bu suv yulida bir necha GESlar qurilgan. Sirdaryoda esa 
irrigatsiya-energetika maksadlarga muljallangan. Kayroqqum, Farxod, 
CHordara gidrouzellari, Norin daryosida esa Uchkurg’on, Koradaryoda – 
Andijon, Chirchikda esa – Chorbog’, Amudaryoda – Tuyamo'yin GESlari 
qurildi.
Dastlabki xisoblfrga ko’ra O’zbekiston Respublikasining gidroenergetik 
resurslarining xisoblangan yillik umumiy gidroenergetik imkoniyatlari turli 
tabiiy va texnologik isroflarni chiqarib tashlanganda - 15,0 mlrd. kVt/soatga 
yaqin bo‘lib shundan kichik daryo, soy va irmoqlarning imkoniyatlari – 2,0 
mlrd. kVt/soatga yaqin miqdorni tashkil qiladi. 
Suv resurslari atrof muhitni kislorodga boyitadi, xududlarning flora va 
faunasiga ijobiy ta’sir qiladi. SHu ma’noda tabiiy qiyaliklar, irrigatsiya 
tizimlaridagi kanallarga quriladigan kichik GESlar tabiatga zarar keltirmaydi. 
Demak, O‘zbekiston Respublikasining gidroenergetik resurslari hajmini 
kelajakda kichik gidroenergetikani rivojlantirish uchun etarli deb olib, ushbu 
maqsadlarga yo‘naltirilgan innovatsiya loyihalari yuqori samarali deb xisoblash 
mumkin. 

---

16 
Kichik GESlar uchun ishlab chiqarilayotgan gidroagregatlar bosim va 
sarflarning keng diapazoniga mo‘ljallangan bo‘lib, propellerli, radial-o‘qli va 
cho‘mich turbinali shakllarda ishlab chiqariladi. Bundan tashqari komplekt 
tarkibiga generator va gidrogeneratorni avtomatik boshqarish tizimi xam kiradi. 
Mavjud texnik imkoniyatlarda 5l/s dan -100 l/s gacha diapazondagi suv sarfida 
kichik GESlarning quvvati 20 kVt dan 100 kVt gacha borishi mumkin. 
Maksimal suv sarfi 0,1 dan 100 m
3
/s gacha bo‘lganda gidroagregatlarning birlik 
quvvati diapazoni esa 1 dan 1000 kVtgacha bo‘lishi mumkin.