Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

shahobcha
 
deb ataladi.
Kamida uchta shahobcha birlashgan nuqta esa, elektr zanjirining 
tuguni
 
deyiladi. 
Kontur
 
– elektr zanjirining bir nechta shahobchalaridan o‘tuvchi berk yo‘l. 
[1,2] 
Oddiy xolda elektr zanjiri uch kismdan iborat buladi: energiya manbai,
ste’molchi, ulovchi simlar. Lekin umumiy xolda elektr zanjiri bir necha
manbaiga va iste’molchilarga ega bulishi mumkin. Real elektr zanjiri esa
yukoridagi elementlardan tashkari ulab-uzuvchi (v
ы
klyuchatel) kurilmalari 
kontrol-ulchash priborlari, ximoya priborlari (prodexranitel) dan iborat buladi.
Fakat chizikli elementlardan iborat zanjir - chizikli elektr zanjiri deb ataladi. 
Shartli va grafik belgilari. 
Elektr lampalari, kizdirish kurilmalari, elektroliz kurilmasi sxemalarda R 
karshilik kurinishida belgilanadi (1.1,a-rasm). Dvigatel va akkumulyator 
batarealari zaryad vaktida tok yunalishiga karshi EYUK ga ega buladi
(protivo-e.d.s). Shuning uchun ular sxemada EYuK ga qarama-qarshi yunalishli

---

20 
va ichki karshiligi R bulgan manbaa kurinishida belgilanadi (1.1,B- rasm).
EYUK ga ega bulgan zanjir kismi aktiv, ega bulmagan kismi passiv kism 
deyiladi. 
Elektr energiya manbaalariga galvanik elementlar va akkumulyator,
termoelementlar; fotoelementlar; generatorlar misol bula oladi. Sanoatda asosiy 
elektr manbaai generator xisoblanadi. 
 
1.2.1- rasm. Elektr energiyasini hosil qiluvchi turli manbalarning shartli 
belgilanishi 
 
1.2.2. Tok manbalari va elektr qarshiliklarni o‘zaro ketma–ket, parallel va 
aralash ulash.
Elektr zanjirlarni xisoblashda qulaylik uchun ular elektr sxemalar 
kurinishida kuriladi. Bunla energiya manbaasi doira bilan,karshiliklar 
turtburchak bilan, ulovchi simlar esa tugri chiziklar bilan kursatiladi. 
Elektr zanjirlari asosiy va yordamchi elementlardan tashkil topadi. (2-shakl)