o qim ining sekinlashishi va kapillarlar o ‘tkazuvchanligining oshishi,
suyuqlikning z o kr be rib q o ndan to'qim alarga o ‘tishiga sabab bo'ladi.
Buyraklarda natriy va suv tutilib qolishi, shun in g d e k , buyraklar
v a jig a r funksiyasining buzilishi oqibatida q o n d a oqsil m iqdorining
kamayishi shishlar paydo boNishiga im kon be rad i.
Yurak yetishmovchiligining boshlanishida shishlar yashirin holda
yig'ilishi m u m k in . C h u n o n c h i , o rg an iz m d a yig‘ilib qolgan suyuq-
likni k o ‘z d a n kechirish vaqtida payq a m a y qolinadi.
Bu davrda
og‘riqning ortishi, diurezning (siydik hosil bo'lishi va ajralishi) k a m a
yishi, tungi diurezning kunduzgidan ustunlik qilishi (nikturiya),
teri orasiga yuborilgan 0,1 ml m iqdordagi fiziologik eritm aning
s o ‘rilish t e z l i g i n i n g o s h is h i ( M a k - K l y u r - O l d r i c h s i n a m a s i )
b o ‘yicha shishlarning yig‘ilishi to 'g 'risid a xulosa chiqariladi.
Keyinchalik oyoqlarda shishlar kechga to m o n paydo b o ‘ladi.
Ertalabga yaqin esa y o ‘qoladi. Borib-borib tungi d a m olish kifoya
qilm ay qoladi. Shishlar boldir, son, d u m b a , qorin, k o ‘krakning
teriosti yog‘ kletchatkasida yig‘ila borib, tananing pastida joylashgan
qismlariga osonlikcha suriladi va b e m o r o ‘tirsa, oyoqlari shishib
qoladi,
c h a lq a n c h a yotsa, shishlar d u m g 'a z a , d u m b a va sonlarning
pastki yuzasiga to 'p la n a d i, asosan, bir yonboshni bosib yotilganda,
shishlar h am shunga yarasha o ‘sha t o m o n d a yig'iladi.
Yurak yetishmovchiligida shishlar, odatda, yum shoq b o l a d i —
b a rm o q bilan bosilganda c h u q u rc h a qoladi. U z o q v a qtdan buyon
mavjud shishlar qattiqroq boMadi. Shishgan teri q o n bilan yetarlicha
ta 'm in la n m a y d i, uning harorati past b o l a d i ,
teri silliq, yaltiroq
infeksiyaga qarshilik qobiliyati pasaygan b o ‘ladi. T eriosti y o g ‘
kletchatkasidan tashqari, shish ichki org an la rd a — jigar, o 'p k a ,
m e ’da va boshqa organlarda rivojlanib, ularning funksiyasi buziladi.
Shish suyuqligi qorin b o ‘shlig‘ida — assit, k o ‘krak b o ‘shlig‘ida —
gidrotoraks, yurak xaltasi b o ‘shlig‘ida — gidroperikard nom ini olgan
holda vujudga keladi.
Y o‘tal va qon tuflash o ‘pka infarkti yoki pnevmoniya k o ‘rinishida
asorat boshlanganligini ko'rsatadi. Dim lanishga alo q a d o r bronxitda
y o ‘tal a w a l q u ru q b o ‘ladi, keyinchalik y o ‘tal vaqtida seroz ba lg'a m
tu sh a d i, b o rib -b o rib k o ‘pikli b o klib qoladi, u n d a ip ir-ip ir qon
p a y d o b o ‘ladi. Balg‘a m d a q o n h a r xil m iq d o r d a u c h ra y d i —
m ikroskopda tekshirilganda topiladigan a lo h id a «Yurak
poroklari
hujayralari»dan tortib, o ‘p k a d a n bir talay q o n ketishi m um kin.
Bem orni k o ‘zdan kechirish.
B e m o rn in g e s -h u s h i, vaziyatiga
a h a m iy at berish kerak. Yurak kasalligi m unosabati bilan hansirash
152
boshlanganida b e m o r o ‘tirib yoki o brinda suyanib oladi. B em orlam i
tekshirish, asosan, ularning ahvoli, teri shilliq qavatlarining rangi,
shishlar b o r - y o ‘qligi va pereferik q o n tom irlarini k o ‘zdan
kechi-
rishdan iboratdir. B em orlarda k o bp in c h a lab, lunj, b u ru n , quloq
s u p ra la rin in g ko^karib qolgani — s ianozi, q o ‘l-o y o q b a r m o q -
larining k o ‘kargani — akrosianoz qayd qilinadiki,
bu gem oglo-
b in n in g yetarlicha oksidlanm ayotganini yoki q o n oqim i susayib,
t o ^ i m a l a r n i n g kislorodni ortiqc ha yutayotganini ko ‘rsatadi.
Yurak sohasini ko ‘zdan kechirish yurak uchi zarbini aniqlashdan
boshlanadi. Y urak u c h in in g zarbi m e ’yorda k o ‘zga k o brinmasligi
m u m k i n , lekin k o ‘k rak qafasi a s te n ik sh a k ld a boMgan o z g ‘in
o d a m la rd a bu zarb, o d a td a , beshinchi qovurg‘a orasidagi ritmik
pulsatsiya k o ‘rinishida sezilib turadi. C h a p q o rin c h a muskullari
g ip ertro fiy a la n g a n d a b u qisqarishlar a n c h a sezilarli b o ‘ladi va
kattaroq m ay d o n n i egallaydi.
Puls
(lotin.
pulsus— tu rik i) —
to m ir urishi. Yurak qisqarishi
natijasida q o n tom irlarining ritmik tebranishi kengayib-torayishi.
Arterial venoz va kapillar puls tafavut etiladi. O datda, bilak arteriyasi
s o h a sid a p a y p a sla b b ilin ad ig a n a rterial puls
e n g k a tta a m a liy
aham iyatga ega. Buning u c h u n tekshiruvchining bilagini, bilak-
kaft usti b o ‘g ‘ini sohasini q o ‘l bilan s h u n d a y ushlash kerakki,
bosh b a rm o q bilakning ichki to m o n id a , bo sh q a b a rm o q la r esa
uning yuzasidagi pulslanuvchi bilak arteriyasining paypaslantiruvchi
terisini bosadigan b o ‘lsin (16-rasm ).
Do'stlaringiz bilan baham: 
