ya rim oysim on aorta va o ‘pka arteriyasi klapanlarining yopilishidan
va shu to m irla r boshlanish qism ining teb ra n ish id an hosil b o ‘ladi.
U baland va qisqa boMadi. Ikkinchi tovush yurak asosida, o ‘pka
arteriyasi va aorta ya rim oysim on klapanlari proyeksiyalanadigan
yerda a n c h a ravon eshitiladi. Yurak tovushlari kuchayishi-pasayishi
m u m k in .
K o ‘krak qafasi old devori qalinlashganda, u shishganda,
kishi
semirganda yurak tovushlarining kuchi va aniqligi pasayadi, q o ‘shni
org a n la r sh ikastlanganda — o ‘pka em fizem asi, yiringli plevrit,
perikarditda, yurak m ushaklarining o ‘zi shikastlanganda — o ‘tkir
m iokardit, kardiosklerozda h a m bu hoi kuzatiladi. K o 'k ra k qafa
sining old devori yupqalashganda, m asalan, kishi ozganda, o ‘pka
qirralari qisqarganda,
jis m o n iy ish bajarilganda, asab q o ‘zg‘al-
ganda, Bazedov kasalligida yurakning b a rc h a tovushlari kuchaygan
b o l i b , a niq eshitiladi.
Yurak shovqinlari.
S hovqinlarning hosil boMishida ikki om il —
qon oqimining toraygan teshik orqali o ‘tishi va qon oqimi tezligining
ortishi hal qiluvchi rol o ‘ynaydi. Agar qon bir b o ‘shliqdan ikkin-
chisiga yurak qisqarishi yetarli b o ‘lgan taqdirda toraygan teshik orqali
o ‘tsa, u holda q o n harakatida girdoblar hosil b o ‘lib, ular ushbu
b o ‘shliq devorini toraytiradi va shovqin hosil qiladi.
Teshik qa n c h a to r boMsa, shovqin shuncha kuchli b o i a d i . Teshik
torayganda q o n n in g u n d a n o i i s h i j u d a sekinlashib qoladi, shuning
uc h u n shovqin pasayishi yoki butunlay y o ‘qolishi m um kin.
Shovqin
y u r a k n in g q isq a rish k u c h ig a h a m b o g i i q , q is q a r is h la r k u c h i
o shga nda shovqin kuchayadi, qisqarish kuchi pasayganda shovqin
sekinlashadi. Q o rin c h a la r sistolasi paytida eshitiladigan shovqinlar
sistolik shovqin, q o rin c h a diastolasi paytidagisi diastolik shovqin
deb ataladi.
Sistolik shovqin ikki tavaqali va uch tavaqali klapanlar yetish
movchiligida, aorta va o ‘pka arteriyasi teshiklari torayganda eshitiladi.
Diastolik shovqinlar yurakning o ‘ng va chap boMmacha — q o rin c h a
teshiklari torayganda, aorta va o ‘pka arteriyasi klapanlari yetishmov
chiligida eshitiladi.
C h a p b o ‘lm acha — qorincha teshigi torayganda shovqin, odatda,
d i a s t o la n i n g e n g o x irid a , y a ’ni s is to la b o s h l a n i s h i d a n o ld in
eshitiladi, s huning u c h u n b u n d a y shovqin
presistolik shovqin deb
ataladi. S hovqinlar yurak tovushlari eshitiladigan n u qtalarda h am
eshitiladi. S hovqinlar faqat k o ‘rsatilgan nuqtala rd a g in a eshitilib
qolm aydi, ular q o n oqim i b o ‘ylab h a m yaxshi tarqaladi.
156
Funksional shovqinlar k a m qonlik, yuqum li kasalliklar, asab
q o ‘zg‘alishida paydo boMadi. U lar b o ‘lm a c h a - q o r in c h a teshigini
o ‘rab turuvchi kapillar m u shaklar yoki m ush a k tolalarining oziq-
lanishi yoki innervatsiyasi buzilganda yoki q o n
oqim i tezlashganda,
m asalan, ka m qonlik, tireotoksikozda paydo b o i a d i . Funksional
shovqin, deyarli h a m m a vaqt sistolik b o ‘ladi. Jism oniy ish vaqtida
funksional shovqin susayadi, organiк shovqin esa kuchayadi. Organik
shovqinlar q o n oqim i bilan yaxshi o ‘tkaziladi, funksional uzatil-
m aydi yoki y o m o n o ‘tkaziladi.
Organik shovqinlar barqaror, funksional shovqin o ‘zgaruvchan.
O rganik shovqinlar yurak n uqsonining turiga qarab a n c h a aniq
joylashadi, funksional shovqin esa h a m m a
n u qtalarda eshitiladi,
yurak asosida kuchiiroq b o i a d i .
P e r ik a r d i s h q a la n is h s h o v q in i y u r a k o ld i xaltasi p a rd a la r i
(perikard) y a llig la n g a n d a kuzatiladi va ularda b a ’zan fibrin o ‘tirib
qoladi. Perikard b o 's h l i g l d a k o ‘p m iq d o rd a suyuqlik t o ‘planganda
perikardial shovqin k o ‘p in ch a y o ‘qolm aydi, chunki b u n d a suyuqlik
perikard b o ‘shlig1ning orqa tom onida va yurakning yon tomonlarida
joylashgan b o i a d i . Perikard b o ‘shlig‘ida k o ‘p m iq d o rd a suyuqlik
t o ‘planganda va bu b o kshliqning h a m m a yerini to ld irg a n d a perikard
ishqalanishi shovqini eshitilmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
