Ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a s. Isxakov, V. Topildiyev

— oilada erning hukmronligi ta’minlangan; sine manu — ozod
bo‘lgan nikoh sifatida, ya’ni xotinning hukmronligini ta’minlash
asosida tuzilgan nikoh shakllari mavjud bo‘lgan.
Cum manu mariti  (kum manu mariti) asosida tuzilgan nikohda
turmushga chiqqan xotin erining hukmronligiga, qaramiga, agar
eri oila boshlig‘iga qaram bo‘lgan bo‘lsa, bunday holatda xotin oila
boshqaruvchisi (pater familias) qaramligi, hokimiyati ostiga o‘tadi.
Sine manu  — xuddi konkubinat, ya’ni nikohdan o‘tmasdan
yashash huquqiga o‘xshasa-da, lekin xotin kishi Rim oilasini

---

79
vujudga keltirishi hamda bolalarga ega bo‘lib, ularni tarbiyalash
maqsadi bilan ham farq qiladi.
Nikohga kirishish uchun bir qator  shartlar qo‘yilgan va bular
quyidagilardan iborat:
1) nikohga kiruvchi shaxslarning umumiy roziligi bo‘lishi
lozim. Agar ular uy boshqaruvchisi hokimiyati asosida yashab
kelayotgan bo‘lsalar, uy boshqaruvchisining ham roziligi olingan
bo‘lishi, hamda u rozi bo‘lmagan taqdirda uning ustidan magistratga
arz qilib, uning rozilik berishi uchun majbur qilish mumkin edi;
2) nikoh yoshiga yetish, ya’ni qizlar uchun 12 yosh, yigitlar
uchun  14 yosh balog‘atga yetish deb hisoblangan. Jinsiy balog‘atga
yetish deganda, bola tug‘ish qobiliyati hamda umr bo‘yi birga
yashayman, bizlarning tuzgan ittifoqimiz bu nikoh «muqaddas
narsa» degan ma’nolarni xayolidan hech qachon chiqarmagan
holda umrini davom ettirishga tushunilgan;
3) er yoki xotindan birining nikohi hali ajratilmagan bo‘lsa
ya’ni, boshqa shaxs bilan nikoh munosabatlari davom etayotgan
bo‘lsa;
4) nikohga kirishuvchi shaxslar qonuniy asosda nikohga kirish
huquqiga, ya’ni jus conubii ga ega bo‘lishlari shart edi.
Rim davlatida imperator Yustinian boshqaruvi davriga qadar
chet el fuqarolari Rim fuqarolari bilan nikohga kirisha olmaganlar,
chunki chet el fuqarolari qonuniy asosda nikohga kirish huquqi