|
O‘pka segmentlari (137- ). Xalqaro anatomik terminlar qoidasiga ko‘ra, o‘ng va chap o‘pkada 10 tadan segment borligi qabul qilingan. Jumladan o‘ng o‘pkaning yuqori bo‘lagida 3 ta segment (uchida, orqa va oldingi) va pastki bo‘lagida 5 ta segment (yuqori, lateral va medial bo‘lak asosidagi hamda orqa va oldingi bo‘lak asosidagi segmentlar) bo‘ladi.
Chap o‘pkaning tepa bo‘lagida 5 ta segment (tepasida 2 ta o‘pka uchidagi, orqa-oldingi, yuqori va pastki tilsimon segmentlar), pastki bo‘lagida ham 5 ta segment (tepa, tepa usti asosidagi medial, lateral va orqa tomondagi asosiy va tepa osti segmentlar) bo‘ladi.
c d
137- . O‘pka va bronxlar segmenti.
a–o‘ng o‘pkaning ichkari yuzasidan ko‘rinishi; b–chap o‘pkaning ichkari yuzasidan ko‘rinishi; c–o‘ng o‘pka; d–chap o‘pka;
O‘pka bo‘laklari (ayniqsa tepa bo‘lagi) chaqaloqlarda unchalik rivojlanmagan, og‘irligi 40–70 g. Ikki yoshdan so‘ng o‘pka ikki baravar kattalashib, tashqi ko‘rinishi katta odamlarnikiga o‘xshab qoladi. Bolalar balog‘atga yetgan davrda o‘pka bronxlari 3–4 marta oshadi. Bronxlar 40–45 yoshda eng katta hajmga ega bo‘ladi.
PLEVRA
Plevra (pleura) – o‘pkani qoplagan seroz parda. Plevra ikki varaqli bo‘ladi: uning ustidan o‘rab turgan varag‘i ichki (visceral) yoki o‘pka varag‘i (pleura pulmonalis), ko‘krak bo‘shlig‘i devorining ichki tomoniga yopishgan varag‘i pariyetal (pleura parietalis) varaq deyiladi. Visseral plevra o‘pka to‘qimasiga yopishib, uning bo‘laklar oralig‘idagi yoriq ichiga ham kiradi. V i s c e r a l p l e v r a o‘pka darvozasiga kelganda o‘zaro uchrashadi, o‘pka darvozasining pastida plevralar qo‘sh qavatli boylamni (lig. pulmonale) hosil qilib, parietal plevraga o‘tib ketadi. P a r i e t a l p l e v r a (pleura parietalis) qovurg‘a (pleura costalis), diafragma (pleura diaphragmatica) va ko‘ks oralig‘i (pleura mediastinalis) qismlariga ajraladi. Pariyetal plevraning tashqi yuzasi ko‘krak qafasi devoriga yopishib joylashgan. O‘pkalar uchini plevra gumbazi (cupula pleurae) qoplagan bo‘lib, u birinchi qovurg‘adan 3–4 sm yuqorida joylashgan. Pariyetal va visseral plevralar orasidagi plevra bo‘shlig‘ida ma’lum miqdorda suyuqlik bo‘ladi. Bu suyuqlik plevralarning bir-biriga qaragan yuzasini ho‘llab, nafas olish va chiqarishda ishqalanishni kamaytiradi. Plevra bo‘shlig‘ida (cavitas pleuralis) manfiy bosim bo‘lganligidan ko‘krak qafasining germetik butunligi buzilgan vaqtda plevra bo‘shlig‘iga havo kirib, o‘pkani ezadi, natijada nafas olish qiyinlashadi. Pariyetal plevraning diafragma qismi (pleura diaphragmatica) diafragmaning tepa yuzasini (perikard yopishgan markaz qismidan tashqari) qoplaydi. Pariyetal plevraning ko‘ks oraliq qismi (pleura mediastinalis) to‘sh suyagining ichki yuzasidan boshlanib, orqa tomonga yo‘nalgan holda umurtqa pog‘onasining ichki yonboshidan qovurg‘alarga o‘tib ketadi. O‘ng va chap o‘pka orasida ko‘ks bo‘shlig‘i (mediastinum) joylashgan. Bu bo‘shliqni orqa tomondan umurtqa pog‘onasining ko‘krak qismi, oldingi tomondan to‘sh suyagi, ikki yon tomondan ko‘ks oralig‘i plevrasi (pleura mediastinalis), pastdan diafragma, tepadan ko‘krak qafasining yuqori teshigi chegaralab turadi. Ko‘ks oralig‘i kekirdak va bronxlar vositasida old (mediastinum anterius) va orqa (mediastinum posterius) qismlarga bo‘linadi. Oldingi ko‘ks oralig‘ida yurak va uning xaltasi, ayrisimon bez, aorta ravog‘i, o‘pka arteriyasi stvoli va diafragma nervi joylashgan. Orqa ko‘ks oralig‘ida qizilo‘ngach, ko‘krak aortasi, limfa yo‘li, venalar, nervlar bo‘ladi.
O‘ p k a v a p l e v r a c h e g a r a l a r i. O‘ng va chap o‘pkaning uchlari birinchi qovurg‘adan 3–4 sm yuqorida bo‘ladi, so‘ngra o‘mrov-to‘sh bo‘g‘imi orqali past tomonga yo‘naladi. To‘sh suyagining dastasi bilan qo‘shiladigan chegarada o‘pkaning oldingi chegarasi boshlanadi. Shu joydan o‘ng o‘pkaning oldingi chegarasi to‘sh suyagining tanasiga parallel holda pastga tomon yo‘nalib, VI–VII qovurg‘aning tog‘ay qismiga yaqinlashadi va pastki chegaraga o‘tib ketadi. Chap tomonda yurak joylashgan. Shuning uchun chap o‘pkaning oldingi chegarasi IV qovurg‘aga borganda chapga qarab chekinadi va VI qovurg‘aning tog‘ay qismida pastki chegaraga o‘tib ketadi. O‘pkalarning pastki chegarasi o‘mrov suyagining o‘rtasidan o‘tkazilgan vertikal chiziqda VI qovurg‘aga, linea mammillaris da VII qovurg‘aga, qo‘ltiq chizig‘i bo‘ylab IX qovurg‘aga va umurtqa pog‘onasi sohasida XII qovurg‘aga to‘g‘ri keladi. O‘ng o‘pkaga qaraganda chap o‘pkaning chegarasi bitta qovurg‘adan pastroqda joylashgan bo‘ladi.
Plevralarning yuqori, oldingi va orqa chegarasi deyarli o‘pka chegarasiga to‘g‘ri keladi.
Pariyetal plevraning bir qismdan ikkinchi qismga
o‘tish joylariga o‘pka kirib turmaganligi sababli u yerda bo‘shliq – sinuslar (recessus pleurales) mavjud. Jumladan qovurg‘a plevrasining diafragma plevrasiga o‘tish chegarasida recessus coctodiaphragmaticus bo‘lsa, ko‘ks oralig‘i plevrasining qovurg‘a plevrasiga o‘tish chegarasida recessus costomediastinalis ni ko‘rish mumkin. O‘pkalar sinuslarga faqat o‘ta chuqur nafas olgandagina kirishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
