I qism. Fotometriya asoslari

2.1.5. Yorqinlik intervali 
Yorqinlik (ravshanlik) intervali – tasvirga olish ob’ektida 
kuzatiladigan maksimal ravshanlikning minimal ravshanlikka nisbati 
bilan ifodalanadi. Ravshanlikning haqiqiy, vizual, fotometrik va 
fotografik intervallari farqlanadi. 
Haqiqiy interval – fizikaviy, obyektiv, energetik bo‘lib, hech 
qanday kuzatish usullariga bog‘liq emas. Bu hamma spektri bo‘yicha bir 
xil sezgirlikka ega bo‘lgan shartli faraz qilingan yorug‘lik qabul 
qilgichga nisbatan mavjud bo‘lgan ravshanlik intervali. 
Vizual interval – ko‘zning hususiyatlariga, ravshanlikning spektral 
tarkibi va ularni solishtirish usullariga bog‘liq bo‘ladi.
Fotometrik interval - qo‘llanilayotgan fotometrning hossalariga va 
ravshanlik hossalariga hamda ularni o‘lchash usullariga bog‘liq bo‘ladi. 
Fotografik interval – tasvirga olish optikasining va plenkaning 
spektral hossalariga hamda suratga olinayotgan ravshanlikningspektral 
tarkibiga bog‘liq bo‘ladi. 
Ravshanlik intervali son jihatdan maksimal va minimal ravshanlik-
lari nisbatining logarifmi bilan ifodalanadi. Bu plenkaning tavsifiy egri 
chizig‘i bo‘yicha ekspozitsiyani hisoblashda qulaylik tug‘diradi, chunki 
bu egri chiziqning abssissa o‘qi ekspozitsiyaning logarifmlarida 
belgilangan.
2.1- jadvalda ravshanlik intervallarini ifodalashning ikkita usulini 
solishtirilishi keltirilgan. (V
2
– yuqorgi ravshanlik, V
1
– pastki 
ravshanlik) 

---

90 
2.1 – jadval 
V
2
: V
1
10 16 20 25 32 40 50 64 80 100 128 160 200 256 320 
lg 
V
2
/V
1
1,0 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1.7 1,8 1,9 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 
2 
2.1.6. Yoritishning eksponometrik nazorati 
Fotometriyaning kino tasvir uchun yorug‘lik miqdorini o‘lchashga 
bag‘ishlangan bo‘limi kino eksponometriya deyiladi. 
Kino va TV mahsulotlarini tasvirga olishda tasirga olish 
maydonining yorug‘ligini o‘rnatilgan norma va talab darajada 
bo‘lishiligini ta’minlash uchug yoritilganlikni nazorat qilish lozim. Bu 
yoritilganlikning biror bir ko‘rsatkichini aniqlash maxsus asboblar 
yordamida amalga oshiriladi. Masalan, sun’iy yoki tabiiy yorug‘lik 
manbalari hosil qiladigan yoritilganlik darajasini o‘lchash uchun 
luksmetrlar yoki eksponometrlardan foydalaniladi.
Raqamli eksponometrlar ravshanlik va yoritilganlikdan tashqari 
boshqa fotometrik kattaliklarni, masalan, rang haroratini ham o‘lchashi 
mumkin.
Yoritilganlikni o‘lchashda yorug‘lik qabulqilgich tasvirga olish 
ob’ekti yoniga kameraga yo‘naltirilgan holatda joylashtiriladi.
«Yoritilganlik bo‘yicha» (yoki tushayotgan yorug‘lik bo‘yicha) 
o‘lchashda tasvirga olish sahnasining yoritilganligi bilvosita bog‘liq 
bo‘lgan tasvirga olish yorug‘ligining intensivligi aniqlanadi.
Eksponometrik o‘lchov va baholashni ko‘z bilan ham, asboblar 
yordamida ham bajarish mumkin. 
Tajribalar ko‘rsatadiki, yoritilganlikni asboblar yordamida o‘lchash 
bilan ravshanlikni ko‘z bilan baholashni birgalikda olib borish ko‘proq 
maqsadga muvofiq bo‘ladi. 
Tasvir ekspozitsiyasini, ya’ni kinofotografiya uchun kerakli 
yorug‘lik miqdorini aniq hisoblash uchun tasvirga olish ob’ekti 
tomonidan nurlanayotgan yorug‘lik miqdorini, ya’ni nurli energiyani har 
doim o‘lchash kerak bo‘ladi. 
Pavilonda tasvirga olish eksponometriyasi tabiatda tasvirga olish 
eksponometrisidan tubdan farq qiladi. Pavilonda operator yorug‘likni 
qo‘yish uchun kinoyoritish ekspozitsiya rejimini nazorat qilishi va 
o‘lchashi zarur. Tabiatda esa operator tabiiy yorug‘likda tasvirga oladi 
va tabiiy yoritilgvnlikni o‘lchashi va nazorat qilish kerak va shu asosda 
tasvir ekspozitsiyasini belgilaydi. Agar operator tabiatda qo‘shimcha 

---

91 
yoritishdan foydalanib tasvirga olishida, tabiiy va elektr yoritishning 
balansini o‘lchashi va nazorat qilishi kerak bo‘ladi.
Eksponometrik nazorat operatorga faqat tasvir ekspozitsiyasini 
hisoblash uchun emas, balki ratsional ishlash uchun va toza badiiy kino 
tasvirli vazifalarni bajarishda ham hizmat qiladi.