I ноосфера – табиат тара³³иётининг янги бос³ичи

Фалсафанинг ижтимоий
фанлар тизимидаги ўрни.
Маълумки, илмийлик объективлик (холислик), рационаллик (ақлга мувофиқ далиллаш), алоҳида системага солинганлилик, амалиётда текшириш тамойилларига асосланади. Фалсафа фан сифатида бу тамойилларга қаътий амал қилади. Тарихий жараёнларнинг ҳар бир бурилиши фалсафий фикрларнинг у ёки бу томонга оғиши билан ўзига хослик бахш этиб келади. Фалсафий фикрлар, ғоялар нисбатан илмий-дунёвий йўналиш олган даврларда барча табиий ва ижтимоий-гуманитар фанлар ҳам ривожланиб, жамият тараққиёти суръатлари тезлашган, халқ фаровонлиги нисбатан ошган; ижтимоий-сиёсий соҳаларда эркин фикр юритиш имконияти кенгайган, шахсларда ижтимоий фаоллик сезиларли даражада ошган. Фалсафий фикрлар ривожи йўлига ғоявий тўсиқлар қўйилган даврларда ижтимоий ҳаётда турғунлик майллари кучайган, бу ҳол ижтимоий, иқтисодий, сиёсий ва бошқа соҳаларда турғунлик, ҳатто орқага кетишлар содир бўлганига тарих шоҳид. Шунинг учун ҳам тарихий бурилиш даврларида фалсафага муносабат жиддий тус олган. Унга муносабатда турли нуқтаи назарлар илгари сурилган. Ўзбекистон мустақил тараққиёт йўлига ўтгач, айтиш мумкинки, баъзи олимлар томонидан унга муносабат салбий томонга қараб ўзгарди. Чунки улар фалсафанинг ижтимоий жиҳатларига асосий эътиборни бериб, уни Совет даври мафкураси билан айнанлаштирдилар.Тарихан фалсафий йўналишлар, мактаблар хилма-хил кўринишларга эга бўлган. Бундан бизнинг давримиз ҳам мустасно эмас. Масалан, сиёсат фалсафаси, ҳуқуқ фалсафаси, диний фалсафа, миллий фалсафа каби йўналишларда тадқиқот олиб борувчи албатта илмийлик тамойилларига етарли даражада амал қила олмайди. Чунки тадқиқот мазмун-моҳияти бу тамойилларни тақоза этмайди. Сиёсат фалсафаси йўналишида тадқиқот олиб борувчи маълум бир даврдаги сиёсатни ё маъқуллаши ёки уни ёмон отлиққа чиқариши керак бўлади. Диний фалсафа доирасида фикр юритувчи маълум бир дин ақидаларини ҳақиқатнинг олий нуқтаси этиб кўрсатишга мажбур. Ёки миллий фалсафа йўналишида тадқиқот ўтказмоқчи бўлган киши муайян бир миллат қадриятларини идеаллаштирмай иложи йўқ. Агар бундай фалсафий оқимлар фалсафа фани ўрнини эгаллаб қолгудек бўлса, унда фалсафий тадқиқотларда юқоридаги илмий тамойилларга амал қилиш қийинлашади.
Ижтимоий-гуманитар фанлар муайян тарихий давр ва мамлакатдаги сиёсий, ҳуқуқий, аҳлоқий, эстетик, диний, фалсафий қарашлар таъсирида бўлгани сабабли, улар маълум даражада илмийликдан узоқлашадилар. Шунинг учун ҳам фалсафанинг ижтимоийлик жиҳатлари билан шуғулланганимизда, унинг ноилмийлиги муайян ғоялар тизими бўлган мафкура билан боғлиқлигига беихтиёр дуч келамиз. Бундай ҳолатда унинг бошқа ижтимоий томонларини мутлоқлаштириш натижасида фалсафани мафкура билан алмаштириш содир бўлади.
М
Фалсафа ва мафкура ўртасидаги