I ноосфера – табиат тара³³иётининг янги бос³ичи

Ижтимоий мавжудот
сифатида инсоннинг асл мохияти.
жтимоий мавжудот сифатида инсон табиатан эзгулик ошуфтаси, бунёдкор бир қудрат. Моддий ва маънавий бойликлар яратувчи, яъни тарих ижодкори бўлган халқ оммаси тинч-тотув яшашдан астойдил манфаатдордир. Зеро, тинчлик шароитидагина улар унумли меҳнат қилиб, ўз оилаларини боқиш, фаровон яшашларини таъминлаш имкониятига эга бўладилар. Барча мамлакатлар халқларининг донишманд (файласуф)лари ҳар доим тинчликни қадрлаб, одамларни муросаю мадора билан яшашга даъват этиб келишларининг негизида мехнат ахлининг туб манфаатлари ётади. Ҳар қандай одам, хатто қотил ва жанжалкаш индивиднинг ҳам қалб т´рида қандайдир эзгуликка мойиллик ётади. Ана шу хис - туйғуни к´зғатиш, уйғотиш қийин, аммо мумкин. Динлар, хусусан жаҳон динлари тарихий тажрибалари шундан далолат беради. Диний арбоблар, рухонийлар, диний ташкилотлар одамлар онгини муайян мақсадлар й´лида бошқара оладилар. Диний ақидалар, панд-насиҳатлар кучли, ниҳоятда таъсирли мафкура ёрдамида одамлар онгидан жой олиб, уларнинг қаҳр-ғазабга т´лган қалбларини юмшата олади, шундан кейин уларнинг хатти-ҳаракатларида ўз-ўзидан инсоний сифатлар намоён б´ла бошлайди. Кўп одамларни ўлдирган, ёвузликни касб қилиб олган баттол одамларга диний мафкура орқали таъсир этиб, уларни инсоф-диёнат й´лига киритиш мумкин бўлганлиги маълум. Ана шу сабабдан диндорлик одам табиатидан келиб чиқади деб, у ижтимоий ҳодиса эканини инкор этувчилар ҳам бор. Шу нуқтаи назардан туриб ҳозирги муаммоларни диний йўллар билан ҳал этиш мумкин, деган фикрларга қўшилувчилар кўпайиб бормоқда. Кўзга кўринган олимлар ҳам шу фикрларга қўшилиб, хатто қандайдир янги дин яратиш зарурати борлигини исботламоқчи бўладилар. Тўғри, диний йўл билан одамларга руҳий таъсир кўрсатиб, улардаги тажаввузкорлик, зўравонлик, агрессивлик, мол-мулкка осонликча эгадор бўлишга интилишларига маълум даражада чек қўйиш мумкин. Бироқ, одамзот ўз хулосаларида адашиб қолмаслиги учун тарихий хотирага эга бўлиши лозим. Тарихдан шу нарса маълумки, динлар давлат дини мақомига эга бўлган даврларда ҳам ҳеч бир мамлакатда узоқ муддатли тинчлик бўлмаган. Чунки ҳар бир дин ва диний мазхабга ихлос қўйган одамлар учун ўзга диндагилар душман сифатида намоён б´лади. Бу одам табиатидан эмас, балки ҳар бир жамиятдаги ижтимоий-иқтисодий, маънавий-ахлоқий муносабатлардан келиб чиқади. Бир йўналишдаги диний эътиқод барқарор бўлиши учун бошқа динлар ёмонотлиққа чиқарилиши, уларга ишонган, яъни имон келтирганларга ғайридин, кофир деган тавқиланат илиб қўйилиши шарт. Тарихда диний негизда жуда кўп низолар, қонли урушлар келиб чиққани фактларидан кўз юмуш хатодир.
Одам қалбини инсонийлаштириш, унинг руҳини поклаб, бутун фаолиятини бунёдкорлик, яратувчилик томонга буриб юборишда динларнинг имкониятидан фойдаланиш албатта керак. Аммо технологик инқилоб кетаётган ва одамзот эндиликда тор этник, миллий ёки диний қобиқда фаолият к´рсатишга интилиши унинг тақдири учун завол б´лиши мумкинлигини англаб етаверади. Шу туфайлидан диний омиллар билан бирга маданий-маърифий омилларни ҳам жиддий эътиборга олиб, одамзот рухини поклаш учун барча имкониятлардан фойдаланиш ҳозирги замон талаби б´либ тургани ҳар бир киши онгидан жой олиши учун мафкурани янги изга солиб юбориш, миллий мафкураларда умумбашарий ғояларга кенг ´рин борилиши мақсадга мувофиқдир.

У