I ноосфера – табиат тара³³иётининг янги бос³ичи

Оврупо интеграцияси.
Янгича геосиёсатга эҳтиёж.
2-жаҳон урушига қадар Оврупо жаҳон сиёсатининг энг мухим маркази ҳисоблаб келинарди. Бироқ, урушдан у ниҳоятда ожиз бўлиб чиқди ва дастлабки ўн йилликларда АҚШ ва СССР ўртасидаги тарафкашлик майдонига айланди ва унинг тарихи Атлантика хамжамияти тарихи тусини олди. Аммо, эски қитьа тобора ўзини ростлаб бормоқда ва истиҳболини Оврупо мамлакатлари бирлигида кўрмокда. Оврупо беморлиги ва унинг қуёши сўниб бораётгани тўғрисидаги ғояларга қарши Франция Ташқи алоқалар вазири Ф.Дюма бундай руҳий тушкунликка асос йўқлигини таъкидлади. Зеро АҚШнинг “қўпол ва ноаниқ” моделига нисбатан Оврупо модели юзага келадиган муаммоларни ҳал этишда ўз устиворлигига эгадир, деди у. Дарҳақиқат овруполиклар ўзларига хос тафаккур ва турмуш тарзини сақлаб қолган ҳолда, ҳозирги оламда ўзининг муҳим ўрнига эга бўлиб олди. Оврупо халқлари тарихий тақдири, қадриятлар тизими, моддий мерос ва бошқалардаги умумийлик уларни бирлашиб ҳаракат қилишларини осонлаштирмоқда. Шунинг оқибатида Оврупо Иттифоқи юзага келиб, унга кираётган давлатлар сони йилдан-йилга ошиб бориб, ҳудудий жиҳатдан тобора кенгайиб бормокда. Шуниси таажжубланарлики, бундай иттифоқ бир томондан айрим олинган мамлакатлар мустақиллик миқёсларини қисқартириб қўйса, иккинчи томондан бундай мустақилликни мустаҳкамлаб қўймокда. Урушдан кейинги ўн йилликда ҳам Оврупо давлатлари АҚШ геосиёсатининг оддий югурдаги бўлишдан ўзларини сақлаб келдилар. Кейинги 20-30 йилликларда улар иқтисодий ва ижтимоий-техник салохиятларини оширдилар ва бирлашувчилик жараёнини чуқурлаштирдилар. Натижада Оврупо халкаро майдонда ўз мустақил ўрни ва сўзига эга бўлиб қолди. Буни АҚШ Англия билан бирга Ироққа қарши жазо урушини ташкил этганда яққол кўриш мумкин бўлди. Франция ва Германия каби йириқ давлатлар АҚШнинг бу сиёсатига қўшилмадилар. Истиқболда Оврупо иқтисодий, технологик, хавфсизлик ва бошқа масалаларда халқаро майдонда ўз манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган мустақил сиёсат олиб бориш имкониятига эга бўлиб қолди. Эндиликда Оврупонинг янгитдан туғилиши Оврупоча ўзига хослик, Оврупоча янги динамизм, Оврупо Қўшма Штатларини вужудга келтириш ҳақида гап боряпти.
Оврупо сиёсатини овруполаштириш ҳаракати натижасида НАТО доирасида ва ундан ташқарида мудофаанинг Оврупоча мезонларини қарор топтириш майли пайдо бўлиб, Вашингтоннинг якка ҳукмронлиги таъсиридан чиқиш тўғрисидаги фикрлар муқимлашиб бормоқда. Овруполиклар “совуқ уруш” даврида шаклланган иттифоқни кайта кўриб чиқиш масаласини ўртага ташлаб, Россияни хотиржам қилиш йўлини тутишмокда. Бунда Ғарбий Оврупо иттифоқи ролини оширишни мақсадга мувофиқ, деб хисобламоқдалар. ҒОИ доирасида ташқи сиёсат ва ҳарбий сиёсат институтларининг шаклланиши ва ўз функцияларига эга бўлиши айрим давлатларнинг иттифоққа кирган барча давлатларнинг манфаатларига зид алоҳида сиёсат олиб боришига чек қўйди. АҚШдан холи бўлган Ғарбий Оврупо умумий ядро кучларини вужудга келтириш йўлида дастлабки қадамлар қўймокда. Шундай қилиб, Оврупо кексайган, аммо қаримаган, дейиш мумкин.
Жаҳонда АҚШ иқтисоди панжаларига дахл қиладиган янги иқтисодий гигантлар, масалан, Оврупо иқтисодий иттифоқи, Германия, Япония, Хитой ва нихоят Россия каби мамлакатлар ҳам ўз таъсир доиралари ва ўз овозларига эга бўлиб бормоқдалар. Осиё-Тинч океан ҳавзаси тобора катта куч тўпламоқда. Бундай шароитда ўрта ва кичик давлатларни ўз томонига оғдириб олиш учун рақобат кучайиши табиий. Демак, ўрта ва кичик давлатлар ва мамлакатларнинг овозига ҳам йирик давлатлар қулоқ солишга мажбур бўладиларки, эндиликда бир, икки қутбли дунё эмас, балки кўп қутбли дунё учун мақбул геосиёсатгина таъсирли бўлиши мумкин.
Хулоса: а) «Совуқ уруш» Ғарб мамлакатлари фойдасига ҳал бўлди, аммо АҚШ геосиёсатида жиддий ўзгаришлар сезилмаяпти; б) АҚШ бошлиқ бир қутбли дунёнинг вужудга келиши тўғрисидаги афсоналар ўз асосига эга эмас; в) янгича жаҳон тартиботлари учун куращ давом этмоқда; г) Оврупо Қўшма Штатларини шакллантириш жараёни кетмокда.
Калит сўзлар: ядровий-космик аср, планетар хавф-хатар, америкача турмуш тарзи, ноаниқлик вазияти, Толиблар ҳаракати, Оврупо модели, Оврупо Қўшма Штатлари, ўрта ва кичик давлатлар.