I ноосфера – табиат тара³³иётининг янги бос³ичи

Бир қутбли дунё тартибот-
лари тўғрисидаги мунозаралар.
Совет давлати қулаб, Варшава шартномаси харбий-сиёсий блок бархам топгач, икки қутбли дунё тугади. Шундан сўнг XXI аср АҚШ асри бўлади, деган башоратлар пайдо бўлди. Дарҳақиқат бир қарашда бундай ёндашувлар асослидек бўлиб туюлади. Америкаликларнинг моддий, мафкуравий, психологик ва геосиёсий имкониятлари катталиги шундай фикрларни илгари суришга ва америкача турмуш тарзи афзалликларини кўз-кўз қилишга изн берарди. Масалага жиддий қараладиган бўлса, муаммоларга тўлиб-тошган бу хилма-хил маданиятлар оламини бирон-бир ёки бир неча йирик давлат бошқара олмаслиги аён бўлади. Шунинг учун ҳам XX аср Америка асри бўлгани ва XXI аср ҳам шундай бўлиб қолиши тўғрисидаги ғояларнинг асоси пучдир. Чунки, биринчидан, XX аср асло АҚШ асри бўлган, дейиш мумкин эмас. Бу аср ўрталарида СССР деган империя АҚШнинг кўп масалаларда ён беришга мажбур этгани маълум. Асрнинг охирги чорагидан бошлаб, Ғарбий Оврупо давлатлари ҳам қадди-қоматларини тиклаб олдилар, Япония, Хитой каби давлатлар жаҳон иқтисоди ва сиёсатида мухим ўринни эгаллай бошлашди.
XX асрнинг кейинги йилларида АҚШнинг дунёдаги ҳодисаларни якка-ёлғиз ўз назоратига олиш имконияти чекланди. Тўғри, АҚШ дунёдаги иқтисодий ва ҳарбий, сиёсий жиҳатдан энг қудратли давлат. Ер юзидаги одамларнинг кўп авлоди учун Америка моддий қийинчиликларсиз ва сиёсий эрксизликлардан қутилиш йўлини кўрсатувчи машъал бўлиб кўринади. Шимолий Америка жуда катта худудларни тезда ўзлаштириб олиш, ривожланаётган илғор саноат ва қишлок хўжалигига эга бўлиш, тарихда мисли кўрилмаган аҳолининг аксарияти моддий фаровонлигини таъминлаш, тезда жаҳон давлати мақомини олиш – буларнинг барчаси жаҳон афкор оммасида америкача ҳаётга ихлосни ошириб юборди. Ана шу аснода, эрк, демократия, моддий фаровонлик ваъда қилган Американинг алоҳида роли ҳакидаги ғоялар ўртага ташланди. Бунинг учун жаҳон халқлари америкача турмуш тарзи қадриятларини қабул қилишга рози бўлишлари шарт қилиб қўйилди. Анча йиллар АҚШ бундай вазифани бажариб келди. Бироқ, бошқа ғоялар каби бундай қарашларнинг юқори чўққиси “совуқ уруш” йиллари бўлди. Чунки антисоветизм ва антикоммунизм ғоясини фош этиш, унинг ғайриинсоний моҳиятини кўрсатиш даврларида юқоридаги фикрлар жаҳон халқларини ўз томонига оғдириб юбориши нисбатан осон эди.