I ноосфера – табиат тара³³иётининг янги бос³ичи



Download 1,16 Mb.
bet12/87
Sana04.04.2023
Hajmi1,16 Mb.
#924756
TuriЛекция
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   87
Bog'liq
Ноосфера, геосиёсат ва мафкура

Хулоса: а) ривожланиш яхлит бир жараён бỹлганлиги сабабли , уни яхшироқ англаб олиш учун умумий атамаларни ягона тилда қўллаш мақсадга мувофиқ бỹлади; б) ривожланишнинг йỹллари хилма-хил бỹлганлиги туфайли танлов ҳам турли йỹналишга эга бỹлади; в) эволюцияда материя шакл (система )лари муҳитга мослашуви (адаптация) мурвати (механизми) бỹлади ; г) ундан ташқари эволюцияда бирфуркация мурвати ҳам мавжудки, ситемаларнинг ривожланиш йỹллари танланишида тасодифий ҳолатлар ҳал қилувчи роль ỹйнайди.
Калит сўзлар: тузилма (структура), зарурият, тасодифият, ягона тил, системали тахлил (анализ), Дарвин учлиги, танлов тамойили мутация, фильтр, механизм (мурват), адаптация механизми, бифуркация механизми, ломинал оқим, турбулент, фонли радиация, мутагенез, эволюцион оқим.


Такрорлаш учун саволлар.



  • Жаҳон тараққиётининг яхлит жараёни деганда нима тушинилади?

  • Дарвин учлигини қандай тушуниш керак?

  • Танлов тамойили тушунчасининг илмий талқини нима?

  • Жамиятда имконият даражасида турган воқеликни қандай англаб олиш мумкин?

  • Эволюция мурвати (механизми)нинг иккита йўналишини изохланг!

  • Бифуркация механизми нимани англатади?

  • Дивергенция қонуни нега адаптация ўрнини эгаллайди?



Тараққиёт жараёнлари.
Н
Редукционизм
(заифлашув) ҳодисаси.
отирик ва тирик табиатда тараққиёт жараёнлари, уларнинг ҳар иккисидаги ўзига хос қонунлар
мавжуд. Айниқса, тирик табиатдаги тескари алоқа механизми ва такомилланиш, гомэостазисни сақлаш ҳамда диссипация минимуми тамойилларини англаб олиш ҳар бир мутахассис учун албатта фойдалидир.
Редукционизм (соддалаштириш, заифлашиш, кичрайиш, йỹқолиш) кузатилаётган материя ташкилланишининг у ёки бу даражадаги муайян мураккаб ҳодисани нисбатан соддароқ ҳодисалар хусусиятлари ёки ташкилланишнинг нисбатан қуйи даражаларини баён этиш учун ҳамма фанларда қўлланиладиган усулни англатади. Бошқача айтганда, мураккаб нарса моҳиятини нисбатан соддароқ қилиб тушунтиришга интилиш редукционизмдир. Буни ỹзига хос тафаккур тарзи ёки тафаккур услуби (методи) дейиш ҳам мумкин. Физика фанида айниқса бу кенг қỹлланилади ва мураккаб системалардаги ỹзгаришларни англашга имкон туғдиради. Физикларнинг кỹпчилиги макро даражадаги барча хусусиятлар микро даражадаги моддаларда кодлашганига қаттиқ ишонишади. Уларнинг фикрича, тадқиқотчи иҳтиёрида микро даражадаги система элементларини етарлича изоҳли (яхши) модели бỹлса, макро системалардаги барча хусусиятларни аниқлашнинг унча қийинчилиги қолмайди. Газларнинг кинетик назарияси ва ёпишқоқ суюқликлар гидро –динамикасида қỹлланилаётган моддалар бундан гувохлик беради.
Аммо буни ижтимоий фанларга кỹр-кỹрона қỹллаш мумкин эмас. Афтидан, материя тузилишини исталган даражаси учун долизарб бўлган муаммолар мавжуд. Уни «йиғиш механизми» муаммоси дейиш хато бỹлмас. Элементларнинг бирлашувида, яъни макро даражага ỹтишда ỹзининиг сифат жиҳатига эга бỹлган янги структура ташкилланиши рўй беради. Масалан, «ижтимоий» кийиклар миқдори маълум бир меъёрига келганидагина уларнинг ỹзига хос умумий феъл-атворлари шаклланади. Бундай пода галасининг шаклланишида уларнинг ỹзига хос хотираси катта роль ўйнайди. Мобода уйга ỹргатилган кийиклар галаси улар ичига аралашиб қолса, уларда бундай хотира бỹлмагани сабабли, подага яхши қỹшилиб кетолмай, тез орада ваҳший ҳайвонларга ем бỹлади. Демак, умумий пода феъл-атворини айрим кийиклар орқали англаб бỹлмайди. «Кооператив (умумий) феъл-атвор» тирик организмларнинг ỹз гомеостазиси (озчилиги)ни сақлашга интилиш туфайли содир бỹлади. Феъл-атворнинг умумийлиги система учун фақат алоҳида бỹлган умумий хусусиятларнинг вужудга келишидир. Инсоният жамиятининг умумсистемали таснифини ỹрганаётганда, айнан жамоанинг умумий феъл-атвори ва жамиятнинг исталган ташкилоти учун бу алоҳида аҳамият касб этади. Биосфера ва инсон кооэволюциясига тадбиқан эса умумий феъл-атвор ҳал қилувчи роль ỹйнайди. Бинобарин, табиат ва инсон муносабатлари стратегиясини яратишда редукционизм ҳодисасидан фойдаланишни жиддий ỹйлаб кỹриш керак. Ҳозирча инсоният «йиғиш механизмилари» умумий хусусиятлари ҳақида ва айниқса унинг оқибатларини олдиндан айтишда жуда оз билимга эга. Шундай бỹлишига қарамай, механизм хусусиятини ỹрганиш масаласи жиддий равишда кун тартибига қỹйилган эмас. Масалан, миллат табиатининг шаклланиши, диний жамоада умумий феъл-атворнинг вужудга келиши механизмларини жиддий ỹрганиш ва умумий стратегияга эга бỹлиш долзарб масала эканлигини тасдиқлаш жоиздир.

Н


Download 1,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   87




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish