I кириш мавзу: Таълим тизимини бошқариш асослари фанининг мазмун – моҳияти ва аҳамияти

3. Таълим муассасаларида ташкил этиладиган ўқувчи-ёшлар ташкилотлари
Ўқувчи-ёшлар ўртасида гиёҳвандликнинг олдини олиш бўйича тавсиялар Наркотик моддаларнинг ғайри-қонуний айланишига қарши кураш ҳамда истеъмол қилинишини олдини олиш - умумжаҳон аҳамиятга молик масала хисобланиб, Бирлашган Миллатлар Ташкилоти томонидан 26 июнь – “халқаро наркотик моддаларига қарши курашиш куни” деб эълон қилган ҳар йили жаҳон ҳамжимияти томонидан кенг нишонлаб келинади. “ХХ аср вабоси” ҳисобланган наркотик моддалар инсоният келажаги учун ўта хавфли эканлиги, кишилар тинчлигига, саломатлигига, руҳиятига қанчалик таъсир этиб нопок ишлар, даҳшатли воқеалар юз беришига сабаб бўлаётганлиги ҳеч кимга сир эмас.
Барча мамлакатларда наркотик моддаларини истеъмол қилишнинг олдини олиш, у билан қонунга хилоф равишда муомила қилишга ҳаракат кучаймоқда. Норкотик моддаларини ишлаб чиқариш ва улар билан савдо қилиш, бу бизнес яратиб берадиган жуда катта бойлик мамалакатлар хафвсизлигига, барқарорлигига катта хавф туғдирмоқда, жамиятнинг иқтисодий ва маданий негизига, маънавий юксалишга катта салбий таъсир крсатади. Дунёдаги деярли ҳамма мамлакатлар бу муаммога дуч келган. Унинг тиббий, иқтисодий, сиёсий, жисмоний ва маънавий зарари тўғрисида оммавий ахборот воситаларида кўплаб маълумотлар берилмоқда. Мустақилликка эришган кунларданоқ Ўзбекистон Республиками БМТнинг тенг ҳуқуқли субъкти сифатида наркобизнесга қарши кураш борасида катта саъйи-ҳаракатлар амалга оширилиб келинмоқда. Шу муаммога тўхталиб,

Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов “Ўзбекистон ХХI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, бирқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари” асарида наркотик моддалар ишлаб чиқариш ва улар билан савдо қилиш, унинг ҳалокатли оқибатлари мамлакатнинг хавфсизлигига катта таҳдид солаётганлигига алоҳида аҳамият бериб ўтади. Наркотик моддаларни ҳилоф равишда истеъмол қилиш кўлами ва характери йилдан-йилга кенг тарқалмоқда. Бу эса “оқ ажал”га қарши кураш фаолиятига турли-туман усулларни талаб этмоқда. Аҳолининг турли ижтимоий қатламлари орасида гиёҳвандликнинг кенг тарқалаётганлиги уни истеъмол қилувчи қилувчиларнинг “ёшариши”, аниқса болаларнинг наркотик моддаларнинг истеъмолчиларга айланиб бораётганлиги наркотик моддаларнинг истеъмолчиларга айланиб бораётганлиги жиддий ташвишга солаётган масалага айтилмоқда. Маълумотларга қараганда, дунёда гиёҳвандлик моддаларини истеъмол қилувчиларнинг 70 фоизини 30 ёшгача бўлган ёшлар ташкил этади. Маълумотлардан шу нарса аён бўлдики, вояга етмаганлар ўртасида гиёҳвандликка илк бор қадам қўйиш 11-17 ёш ўртасида кечади. Бу иллатнинг натижада, халқаро экспертларнинг таъкидлашига кўра, ҳозирги кунда дунёда содир этилаётган жиноятларнинг 70 фоизига бевосита ва билвосита наркотик моддалар билан боғлиқдир. Гиёҳвандлик даҳшатли касаллик ҳисобланган СПИД-ВИЧ билан ҳам узвий равишда боғланганлигини алоҳида таъкидлаш муҳимдир. СПИДга чалинганларнинг асосий қисмини наркотик моддаларни истеъмол қилувчилар ташкил этди.

Гиёҳванд моддалар организмда кечадиган ҳаётий жараёнлар ва истеъмолчи организмнинг барча аъзоларига кучли салбий таъсир кўрсатади. Ўсмирларнинг гиёҳвандликка ўрганиши тез юз беради. “Оқ, АЖАЛ” унинг истемолчисини тезда ўз “қулига” айлантириб қўяди. Наркотик моддани истеъмол қилаётган ўсмир иложи борича ота-онасининг кўзига ташламасликка, алоҳидаликка интилади, улар билан суҳбатлашишини кескин қисқартиради, бунинг ўрнига бошқа янги танишлар, дўстлар пайдо бўлади. Улар ўқишга, илм эгаллашга ва маънавий юксалишга бўлган интилиш кескин сусайиб, пулга бўлган эҳтиёж ортади. Оиладаги муаммолар билан қизиқмайди. Унинг кайфияти шароитга боғлиқ бўлмаган ҳолатда ўзгариб, агрессив ҳаракатлари кучайиши кузатилади. Бу соҳада умумий ўрта таълим мактаблари жамоалари қандай ишларни амалга оширишлари лозим?
Умумтаълим мактабларнинг ўқув-тарбиявий иш режаларида шу масаланинг акс этиши ва доимий назорат остига олишини, ўқувчи ёшларни оммавий спорт секциялари ва мусобақалари, тўгараклар ва маданий тадбирларга кенг жалб қилишнинг самарали йўлларини қўллаш, мактаб, маҳалла, оила ҳамкорлигидан, ҳомий ташкилотлар ва тадбиркорликнинг ақлий ёрдамидан ва имкониятларидан кенг фойдаланиб, уларни бу ишга жалб қилиш лозимдир. Умумтаълим мактабларида гиёҳвандлик ва наркотик моддаларнинг зарари тўғрисида ёзма ишлар олишни, ўқувчи ёшлар, ўқувчилар ўртасида наркодиспансер ходимлари билан ҳамкорликдаги давра суҳбатлари, мунозаралар, семинарлар ўтказилиши, кутубхоналарда “Гиёҳвандлик ва наркотик моддаларнинг зарари ва унга қарши кураш”га оид плакатлар, кўргазмали стендлар ва наркотик моддаларнинг зарари тўғрисида ўқувчиларнинг расмлар кўргазмаси ўтказилиши ва бошқа тегишли адабиётлардан иборат бурчаклар ташкил этилиши мақсадга мувофиқдир. Таълим муассасаларида гиёҳвандлика наркотик моддалари истеъмол қилишга “мойил” бўлган ўқувчи ёшларни аниқлаш, уларни мактаб ичи назорати ҳисобига олиш ишлари мактаб педагогик жамоаси, тиббиёт ходими, мактаб психологининг ва ота-оналарнинг ўзаро ҳамкорлигидаги иши бўлмоғи керак. Синф раҳбарининг тарбиявий фаолиятида ўқувчиларнинг характеридаги ўзгаришлари, қизиқишлари алоҳида аҳамият беришлари ва бефарқ бЎлмасликлари алоҳида ўрин тутади. Айни пайтда, синф раҳбарининг ўзи ҳам маълум тайёргарликка ва малакага эга бўлмоғи, самарали тарғибот-ташвиқот ишларини амалга ошириб бормоғи керак. Дарсларни мунтазам қолдирувчи, ўзгартириши паст, қонунубузарликка “мойил” нотинч оилалардан бўлган ўқувчилар билан тарбиявий, тушунтириш ишларини доимий равишда олиб боришда маҳалла имкониятларидан тўла фойдаланиш катта самара беради. Ўқувчиларнинг бўш вақтларини мароқли ўтказиш учун мактабларда ташкил этилган тўгаракларнинг фаолияти яхши йўлга қўйилиши, ҳуқуқ тўгаракларининг ташкил этилиши, жисмоний тарбия ва спорт машғулотлари ўтказиш мунтазам йўлга қўйилган ва уларни мактабдан ташқари муассасаларга жалб этиш масаласи – ҳар бир мактаб раҳбари таълим тарбия фаолиятининг диққат марказида бўлиши лозим. Сўнгги вақтларда ўсмир-ёшларнинг маълум қисми ўртасида гиёҳвандлик моддалари билан танишиши, уларни гоҳида ёки мунтазам истеъмол қилиш кўлами кенгайиши ташвишли ҳолга айланмоқда. Бинобарин, ўсмир-ёшларнинг зарарли одатларига чалиниб қолинишининг асосий сабаблари деб, уларнинг мактабдан кейин бўш, бекорчи қолиши, бирон бир фойдали иш билан шуғулланмаслиги, қизиқишларининг тор доирасидаги, ёшларнинг айрим гуруҳлари ўртасида тарбиявий ишларни пастлиги, ота-оналар томонидан бола тарбиясига кам аҳамият берилиши, болага бўлган эътиборсизлик, маъсулиятсизлик ва улар таъсирининг самарасизлиги, оилада носоғлом муҳитнинг юзага келиши, айрим ижтимоий хавфли шахсларнинг салбий таъсири, бу моддаларнинг бир маротаба бўлсада истеъмол қилишнинг оғир тиббий, психологик, маънавий ва ижтимоий оқибатлари тўғрисида ахборотнинг камлиги ва ниҳоят “кўча” тарбиясининг кучли эканлигини эътироф этиш лозим. Ўқувчиларнинг ёзги оромгоҳларда 26 июнь кунига бағишлаб турли спорт мусобақалари, ҳуқуқ-тартибот ва соғлиқни сақлаш идоралари ходимлари билан учрашувлар, давра суҳбатлари ҳамда ички имкониятларидан фойдаланиб концерт-эстрада дастурларини режалаштириш ва амалга ошириш зарур. Фақатгина ҳамкорликдаги саъйи-ҳаракатлар бу “оқ ажал” нинг олдини олиш ва унга қарши курашга самара беради. Болаларимизни, фарзандларимизни “норкомания” деб аталадиган балодан асраш – ҳар биримизнинг муқаддас бурчимизга айланиши лозим. Зеро келажак-ёш, соғлом, маънавий жиҳатдан баркамол авлод қўлидадир.