I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Franchesko Redidir (.1688). 
Uning 
tasdiqlashicha, buzilayotgan go'shtda hosil bo'lgan qurtlar bu pashsha- 
lam ing lichinkasidir. Franchesko Redi fikriga ko'ra, hayot faqatgina oldingi 
tirik hayotdan hosil b o'ladi, boshqa xil usul bilan hayotning hosil bo'lishini 
u tanqid ostiga oladi (biogenez konsepsiyasi). Biroq bu tajribalarning ham - 
masi ham hayotning o 'z -o 'z id a n paydo bo'lishi to'g'risidagi nazariyaning 
ko'p vaqtlargacha hukm surishiga to'sqinlik qila olgani yo'q.
Anton Levingukning m ikroorganizm lar ustida olib borgan tajribalari 
spontan nazariyasiga ju da qo'l keladi, biroq uning mikroskop ostida olib 
borgan tajribalaridan biogenez nazariyasi tarafdorlari ham ustunlik bilan 
foydalandilar. Bu ikki nazariya tushunchalarini aniqlash m aqsadida 1765- 
yilda Ladzaro Spalansani quyidagi tajribani o'tkazdi. U go'sht va sabzavotni 
bir necha soat qaynatib, ularni m ahkam yopadi va qaynatishdan to'xtatadi. 
Bir necha kundan keyin ularni ochib tekshirganda hech qanday tiriklik 
belgilari topm aydi. Olim tajribasidan shunday xulosa qiladiki. yuqori haro- 
ratda qaynatilgan obyektlarda tiriklik shakllari yo'qoiadi, dem ak, ularsiz 
(tirik organizm siz) hayot paydo bo'lishi m um kin emas.
H ayotning paydo bo'lishi m uam m osi bilan 1860-yilda Lui P aster 
shug'ullandi. Lui P a s te r shu kungacha mikrobiologiya sohasida ko'pgina 
m uam m olarni, jum ladan pillachilik va vinochilikka xavf solgan bir q ancha 
m asalalarni hal qilib bergan edi. U ning ko'rsatishicha, bakteriyalar h am ­
ma joyda uchraydi va tirik bo'lm agan m ateriallarni sterilizatsiya qilm asa, 
ular albatta tirik organizm lar bilan zararlanadi. Demak, Lui Paster o'zining 
tajribalariga asoslanib, biogenez nazariyasi ning lo 'g riligini isbotlab, sp o n ­
tan nazariyasiga zarba berdi.
Biroq biogenez nazariyasi boshqa m i:am n:oni tug'diradi. X o'sh, tirik 
organizm ning hosil bo'lishi uchun tirik o rgam /m kerak bo'lsa, birlam chi 
tirik organizm larning o ‘zi qanday paydo bo'lgan? Boshqa nazariyalar sin- 
gari bu nazariya ham o'zining isbotini talab qiladi. Har holda hayot tarixida 
b ird av rd a notirik m ateriyadan tirik organizm lar hosil bo'lishi aniq.
3.