I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Ilk bor paydo bo‘lgan organizmlarning tabiati (tuzilishi). 
Paleontologik 
m a ’lum otlarga qaraganda, dastlabki organizm lar geterotrof bo‘lgan, chunki 
dastlabki organik m oddalarda saqlangan energiyadan faqatgina ular foy- 
dalana olganlar. Oziq m oddalam i sintezlash uchun kerak b o lg an kimyoviy 
reaksiyaiar ancha m urakkab, shu sababli bu reaksiyaiar dastlabki organi- 
zm larda b o ‘lishi m um kin em as. A sta-sekin bioxim ik reaksiyaiar natijasida 
hosil bo'lgan m urakkab organik m oddalam ing b a’zi birlari yangi hujayra 
m ateriallarini sintez qilish uchun kerak bo'lgan energiyani quyosh energi- 
yasidan ola boshlaganlar. Ana shunday m oddalam ing hujayra tarkibida paydo 
b o ‘lishi yangi hujayra m ateriallarini hosil qilgan. Shu sababli ular tavyor 
organik m oddalam i qabul qilishdan voz kechib, hujayralar avtotroflarga 
aylangan. G eterotroflarning uzluksiz ko'payishi natijasida birlam chi ozuqa 
resurslarining so'zsiz kamayishiga olib kelgan, bu esa o ‘z navbatida avtotrof 
organizm larning paydo bo'lishini tezlashtirgan. Dastlabki fotosintezlovchi 
organizm lar energiya manbayi sifatida quyosh radiyatsiyasidan foydalan- 
gan b o ‘lsalar ham , biroq ularda hali m olekulyar kislorod hosil qiluvchi 
modda almashinish jarayoni bolm agan. Taxminlarga ko'ra. hozirda yashovchi 
k o ‘k-yashil suvo'tlariga o xshash fotosintez qilib kislorod ajratib chiqaruv- 
chi organizm lar ancha keyinroq paydo bo'lgan. Ana shunday organizm lar 
paydo bo'lishi bilan asta-sekin atm osfera tarkibidagi kislorod orta borgan. 
Atmosferada kislorodning ko'payishi ham da uning ionlashishi natijasida ozon 
qavati hosil bo'lgan, bu esa o 'z navbatida quyosh ultrabinafsha nurlarining
136

---

yer yuziga to 'g 'rid a n -to 'g 'ri tushishini kamaytirgan. Bunday holat yangi 
m urakkab organik m oddalar sintezini susaytirgan, biroq shu sharoitda 
yashashga moslashgan organizm lar shakllarining yashashini va ko'payishini 
tezlashtirgan. Yuqorida aytilganlarga qaram asdan, hozirga qadar hayotning 
paydo bo'lishi borasidagi m uam m o uzil-kesil hal bo'lgani yo‘q va hozirgi 
zam onda biokim yo sohasida erishilgan katta yutuqlar bu masalani ilmiy 
asosda tushuntib bera olmaydi.
A D A BIY O TLA R.
1. В илли К. Б и о л о ги я. И зд. “ М “ 1968. стр.625—642.
2. Г рин Н ., С тау т У ., Т е й л о р Ф . Б и о л о г и я . И зд. “ М и р 1', 1990. то м 3. стр. 
2 5 3 -2 8 2 .
3. Д у б н и ш е в а Т .Я . « К о н ц е п ц и я с о в р е м е н н о г о е с т е с т в о з н а н и и » . М . 2000. 
6 1 2 -6 3 5 стр.
4. П ех о в А .П . Б и о л о г и я с о с н о в а м и э к о л о г и и . -С а н к т -П е т е р б у р г : 2000. 
стр. 4 2 1 -4 7 2 .