I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

4.Harakatchanlik.
Hayvonlar ko'pincha birjoydan ikkinchi joyga ko'chib 
tuiganligi uchun o'sim liklardan farq qiladi. D em ak, hayvonlar harakat- 
chan bo'ladi. O zuqa olish uchun hayvonlar doim o harakat qilishlari shart. 
O 'sim lik la r u ch u n esa harak atch an lik xususiyati shart em as, ch un ki 
o'sim liklar turgan joylarida oddiy birikmalardan o'zlari uchun kerak bo'lgan 
oziq m oddalam i tayyorlaydilar. Biroq o'sim liklar hujayrasi ichida harakat- 
lanishni kuzatish m um kin, hattoki b a ’zi bir o'sim liklar organizm larining 
harakatlarini ham kuzatish m um kin. Ba’zi bir bakteriyalar va bir hujayrali 
suvo'tlari orasida ham harakatchan vakillari uchraydi.
5.Ajratish.
Organizm dan m odda almashinish jarayonida hosil bo'lgan 
keraksiz oxiigi chiqindi m oddalam i chiqarib tashlash ajratish deyiladi.

---

Xuddi shunday zaharli m oddalar nafas olish jarayonida ham hosil b o lad i. 
Ayniqsa, hayvonlar k o ‘proq oqsillarni qabul qilishadi, oqsillar esa orga- 
nizm da parchalanganda zaharli m od d alar hosil b o ‘lib, ulam i albatta orga- 
nizm dan chiqarib tashlash kerak.
D em ak, hayvon organizm idan azot birikm alari k o ‘proq chiqarib tash- 
lanadi. Organizm dan yana qo‘rg‘oshin, radiofaol changlar, alkogol va boshqa 
xil organizm uchun zaharli m oddalar ham chiqarilib turiladi.
6.Ko‘payish.
B archa tirik organizm larning um ri (yashash m uddati) 
chegaralangan. A m m o barcha tirik organizm lar “o ‘lm aydilar“ , chunki ular 
o ‘zlaridan keyin avlod qoldiradilar. Avlod qoldirish esa jinssiz va jinsiy 
ko'payish natijasida ro ‘y beradi. Yadrodagi D N K va R N K m olekulalarida 
irsiy belgilari nasldan- naslga o ‘tkazuvchi genlar b o ‘ladi.
7. 0 ‘sish va rivojlanish. 
O rganizm larning o ‘sishi yoki massasining o r­
tishi hujayraning b o ‘linishi va uning kattalashishi natijasida b o ‘ladi. D e­
m ak, o ‘sish bu organizm hajm i va og'irligining ortishi hisoblanadi, ya’ni 
organizm lar b o ‘yiga va eniga kengayadi va uzayadi.
Rivojlanishda esa hujayra va organlar hosil bo’lishda sifat o ‘zgarishlari bo‘ladi. 
Natijada hayvonlar va o ‘simliklarda turli xil hayotiy davrlar bo‘lib o'tadi.
0 ‘sish va rivojlanish jarayonlari genetik nazoratda bo‘lib, ular neyrogu- 
moral usulda tartibga solib turiladi.