I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

11. 
Ichki regulyatsiyasi (tartibga solib turish). 
H ujayrada b o iad ig an
jarayonlar m a’lum bir tartib asosida bo'lib turadi. Sintez va parchalanish 
reaksiyalari ana shularga misol b o ‘la oladi. Oqsil va ferm entlam ing sintezi 
repressiv m exanizm lar yordam ida tartibga solib turiladi va u doim o na- 
zoratda bo'ladi. A ksincha, ferm entlar faolligini tartibga solib turish qayta 
bog'lanish prinsipi asosida o 'tadi. H ujayra faolligini tartibga solib turish 
ko 'pincha kimyoviy reaksiyalarda qatnashuvchi gorm onlar tom on idan olib 
boriladi.
Kimyoviy yoki fizikaviy ta ’sirlar natijasida shikastlangan D N K m ole- 
kulalari bitta yoki b ir nechta ferm entlar yordam ida qayta tiklanadi. Dem ak, 
organizm o 'z in i-o 'z i boshqarib turadi.
Hayotning paydo bo‘lishi to‘g‘risidagi nazariyalar. 
Hozirgi kunda ha- 
yotning paydo bo'lishi to'g'risida yagona tushuncha yo'q, biroq bu to 'g 'rid a 
bir necha nazariyalar bo 'lib, ular quyidagilardan iborat:
1. 
M a’lum vaqt davrda hayot ilohiy kuch tom on idan yaratilgan degan 
nazariya 
(kreatsionizm nazariyasi). 
Bu nazariyaga k o 'ra qachonlardir hayot 
yer yuzida ilohiy kuch tom onidan yaratilgandir. Teologiya yoki diniy so- 
hadagi barcha olim larning fikri shudir. 1650-yilda irlandiyalik arxiyepiskop 
Asher (Arsha shahri) 
m atem atik hisoblab к о 'rib dunyo Alloh Taolo to ­
m onidan eram izgacha bo'lgan 4004-yil oktyabrda yaratilgan deb aytadi. Shu 
hisobga ko'ra, od am zod 23-oktyabr kuni ertalab soat 9 da yaratilgan. T eo ­
logiya sohasida ishlovchi b a ’zi bir olim larning fikricha, dunyo va undagi 
barcha tirik organizm lar h ar sutkasi 24 kun davom etuvchi 6 sutka ichida 
Alloh tom onidan yaratilgan. U lar dunyoning yaratilishi to'g'risidagi boshqa 
tushunchalarni m utlaqo tan olmaydilar.
Islom dinining m utafakkir olim laridan biri Shayx F arididdin A ttor 
(1119—1229) olam larning yaratilishi haqida o 'z qarashlarini yozib qoldir- 
gan. Uning fikricha, Tangri taolo dastlab yakka o'zi bo'lgan. O 'zidan boshqa 
hech narsa — borliq ham , zam on ham , vaqt ham , m akon ham bo'lm agan. 
Xudoyi taolo olam larni yaratishni ixtiyor etib, dastavval insoni kom il, 
pay g'am barlar muxri M uham m ad (S.A .V .)ning nuri, ruhini yaratgan. 
U ndan keyin dastlab substansiya, dastlabki sabab — «javhar» deb atalm ish
131

---

«aqli aw al»ni yaratgan. Bu javhar, ya’ni aqli avval, «ilohiy qalam» degan 
m a ’noni ham anglatadi. Alloh taolo bu javharga m ehr qadagan edi J a v h a r
bunga bardosh berolmay, biqirlab qaynab suvga aylandi. Alloh taolo ana shu 
suv bug'idan (yoki tutunsim on gazdan) osm on jism lari va Yerni yaratdi,
- deb uqtiradi (Ye.Bertels. Sufizrrr i sufiyskaya literature. M. «Nauka», 1965, 
360—370-betlar).
Nosiriddin Rabg'uziy o'zining milodiy 1310-yili yozib tugallagan tabarruk 
«Qisasi Rabg'uziy» kitobida yozishicha Alloh taolo dastlab bir javhar yaratdi 
va u javharni eritib suvga aylantirdi. so’ng sham olni yaratdi. Suv sham ol 
ta ’sirida harakatlam b ko'piklam h U ko'pikdan tu tu n (gaz) chiqdi, u tu- 
tundan ko'kni (osm onni) yaratdi. Suv Haq taolo haybatidan ta ’sirlanib 
qaynab quyuqlandi. K o'pikdan Ka'ba joylashgan m aydoncha yerni yaratdi.
Shunday qilib, Tangri taolo Olam ni olti kunda yaratdi:
Birinchi vakshanba kuni O sm onni yaratdi. Ikkinchi, dushanba kuni 
Ovni. Q uvoshni, yulduzlarni yar.itib, falak ichiga joylashtirdi. U chinchi. 
seshanba kuni qushlar, qurt-qum ursqalar va farishtalami yaratdi. T o ‘rtinchi, 
chorshanba kuni suvni yaratdi, sham ollarni, bulutlarni chiqardi, daraxt­
lar, o ‘t - o ‘simliklarni yaratdi, ularga urug' boylab ko'payish xususiyatini 
ato etdi, ham m aga rizq -ro ‘z ulashdi. Beshinchi, payshanba kuni jan n at va 
do'zaxni, rahm at va azob farishtalarini ham da hurlarni yaratdi. O ltinchi, 
jum a kuni Hazrati O dam Atoni yaratdi. Y ettinchi, shanba kuni hech narsa 
yaratm adi («Qisasi Rabg'uziy» 1-kitob, T. «Yozuvchi», 1991-y. 12-bet).
M a s h h u r g e o f iz ik