I-bob. Statistik ma’lumotlarni to’plash nazariyasi va amaliyoti uslubiy ko‘rsatmalar va namunaviy masalalarni echish

1-masala. Toshkent Moliya instituti Kredit-iqtisod fakulteti I kurs talabalarining qishki attestatsiyada fanlarni o‘zlashtirishiga ta’sir qiluvchi omillarni statistik tadqiqot qilmoqchimiz. Buning uchun kuzatuv ob’ektini, to‘plam birligini aniqlang va kuzatish dasturini tuzing.
Echilishi: Oldin statistika kuzatuvi ob’ektini aniqlaymiz. Berilgan masalada kuzatish ob’ektini aniqlash oson tuyuladi, ya’ni kuzatuv ob’ekti – Toshkent Moliya instituti, Kredit-iqtisod fakulteti I kurs talabalari deyishimiz mumkin. Aslida bunday emas. Bu erda ba’zi bir aniqliklar kiritish lozim. Biinchidan, barcha I kurs talabalari emas, balki reyting tizimida qatnashgan talabalar olinadi. Ikkinchidan, bu talabalarning o‘zlashtirish darajasini emas, balki o‘zlashtirishiga ta’sir qiluvchi omillarni o‘rganmoqchimiz, shuning uchun shu o‘quv yili o‘qishga tiklangan (akademik ta’til olgan va xokazo sababli), ammo qishki reytingga qatnashgan talabalar ham hisobga olinmaydi. Demak, kuzatuv ob’ekti, joriy o‘quv yilida qabul qilingan va qishki attestatsiyada qatnashgan talabalar hisoblanadi.

To‘plam biriligi bu erda aniq, ya’ni kuzatuv ob’ektini tashkil qiluvchi alohida talabalar.

Endi statistik tadqiqot uchun talabalarni tavsiflashda zarur bo‘lgan belgilarni (xususiyatlarini) aniqlaymiz. Bu erda belgilarni aniqlash bilan birga bu belgilarni ifodalovchi ma’lumotlarni olish uchun kerakli savollarni va javoblarni ham ko‘rsatish lozim.

Asosiy belgilar bu talabalarning reyting natijasi. Buni aniqlash uchun: «reyting natijasi fanlar bo‘yicha qanday»ligini so‘rash zarur. Javoblar: 55%-70%; 71%-86%; 86%-100%.

Keyinchalik reyting natijasiga ta’sir qiluvchi omillarni aniqlaymiz. Bularga:

1. 
   o‘qishga o‘rta yoki o‘rta maxsus ma’lumotga olgandan keyin qancha vaqtda kirganligi;
   
2. 
   o‘rta yoki o‘rta maxsus ma’lumot a’lo baxolar bilan tugallanligi;
   
3. 
   qaysi o‘rta yoki o‘rta maxsus bilim yurtini tugatganligi (o‘rta maktab, litsey, kollej va h.k.);
   
4. 
   o‘qish davomida darsga qatnashish darajasi;
   
5. 
   o‘qish davridagi vazifalarni bajarish darajasi;
   
6. 
   Talaba haqida: Ismi sharifi, yashash joyi va oilaviy holati, jinsi, yoshi va boshqalar.
   

Bundan boshqa omillar ham ko‘p. Lekin, dasturda savollar juda ham ko‘paymasligi, har bir savolga javob olish va savollar javobini nazorat qilish imkoni bo‘lishi lozim.

SHuningdek, savollar ketma-ketligi va ifodalanishi javob berishga qulay bo‘lishi lozim. YA’ni quyidagicha:

1. 
   ismi-sharifi, jinsi, yoshi, oilaviy holati;
   
2. 
   o‘rta va o‘rta maxsus bilim yurtini tugatgan vaqti va qanday diplom (attestatsiya) olgani, o‘qishga kirishda olgan bali;
   
3. 
   sessiya natijalari, qoldirgan dars soatlari, o‘z vaqtida bajarilmagan vazifalar soni.
   

Statistika kuzatuvining tashkiliy masalalari quyidagilardan iborat:

1. 
   kuzatish sub’ektini va joyini aniqlash;
   
2. 
   kuzatish shakli, turi va usulini belgilash (1-jadval);
   
3. 
   kuzatish vaqti va muddatlarini aniqlash;
   
4. 
   kadrlar tayyorlash va taqsimlash.