I bob. Psixologik-pedagogik paradigmalarning maqsad va vazifalari bilan aloqasi

I bob buyicha xulosalar
O'rganilayotgan fanning nazariyasini va amaliyotini o'zlashtirish, agar o'qituvchi yoki talaba bir vaqtning o'zida olingan bilimlarni amaliyotda qo'llash yo'lida to'sqinlik qilmasa, foydali bo'lmaydi. Zamonaviy ta'lim paradigmasi - nazariya va amaliyot, bilim va hayot xususiyatlarining maksimal darajada uyg'unlashuvidir.Shuni ta'kidlash kerakki, universitetning malakali professor-o'qituvchilarini tayyorlashda psixologiya va pedagogikaning ahamiyati katta bo'lib, bu uning imkoniyatlarini kengaytirish imkonini beradi. oliy ta'lim psixologiyasi va pedagogikasi sohasidagi ilmiy ishlar. Ajam o'qituvchilar "professional psixologik va pedagogik tayyorgarlikning to'liq etishmasligi" ga ega, deb ta'kidlaydi M. Zinovkina. Ta'lim jarayoni empirik darajada yoki psixologiya va pedagogika tomonidan to'plangan bilimlardan foydalanmasdan o'rganishning eski stereotiplari asosida olib boriladi. Yana shuni ta'kidlash kerakki, psixologik-pedagogik paradigmani tanlash nafaqat o'qituvchining shaxsiy va kasbiy tayyorgarligi darajasiga, balki o'quvchi shaxsi ongini rivojlantirishga ham bog'liq. Ta'lim va tarbiya jarayonining har ikkala ishtirokchisi ongining yuqori darajada rivojlanganligi insonning borlig'ining psixologik, ijtimoiy, axloqiy va ma'naviy jihatlarida eng yuqori ideallarini amalga oshirish uchun mustahkam asosdir.


II BOB TA`LIMIY PARADIGMALAR YONDASHUVI TAMOYILLARI
2.1. Zamonaviy ta’lim paradigmalarini aniqlash metodi orqali yoritish.
Shaxsning xar tomonlama kamol toptirishdagi tayanch qadriyatlarni belgilab olish uz navbatida ta’limiy paradigmalarni tanlab olishga xam imkon beradi. Paradigma (grekcha, paradeigma) suzining uzi keng ma’noda turmush va fikrlashining biror soxasining fundamental asoslarini aniklab beruvchi o`ziga xos tuzilishga ega nazariya deb izoxlanadi.Pedagogikada paradigma atamasining ikki xil ma’nosini ajratib ko`rsatish mumkin. Birinchidan, bu faylasuf T.Kunning klassik ta’limotiga yakin bo`lib, umummilliy tushuncha xisoblangan paradigmalar ilmiy faoliyat modeli, tadkikot me’yorlari, mezonlari, standartlari yigindisi, paradigma
- ilmiy jamiyatdagi aniq fanlar yoki qator fanlarda umumiy tarzda qabul qilingan dunyoni tushuntirishga yetakchi yondashuv, bir butun goyalar, qadriyatlar yigindisi Ye.V.Berejkova ,V.V.Kraevskiy , N.A.Korshunova kabi olimlar xam xuddi shunday nuktai nazarga asoslanadilar. Xususan, Ye.V.Berejkova va V.V.Kraevskiylar tomonidan paradigm tushunchasiga shunday ta’rif berilgan: “Paradigma - fanning ob’ekti emas, uning uzi nazariy standartlar, metodologik me’yorlar, qadriyatli mezonlar Paradigma - aniq; vaqt doirasida ilmiy jamoatchilikka muammolarni qo`yish va ularni xdl etish modeli sifatida taqdim etiladigan barcha ilmiy yutuqlarga tegishli tadqiqot vazifalarini xal etish namunasi sifatida qabul qilingan nazariya (yoki muammolarni qo`yish modeli). A.Kostinning tasnifiga muvofik fundamental zamonaviy paradigmalarga qo`yidagilar kiradi.⁴
- asosida faoliyatli yondashuv turadigan, markazida bilim turadigan, ob’ektiv-axboriy yondashuvli ta’lim mazmunini tashkil etishning fanga doir modeli;
- asosida faoliyatli yondashuv turadigan texnologik o`qitish yoki o`quvchilarning faoliyatiga boglik xoldagi tuzilishga muvofik ta’lim mazmunini tashkil etishning texnologik yo`naltirilgan modeli;
- asosida o`z mavqeini belgilab olish usullari, ta’limning individual yo`nalganligi turadigan, asosiysi semantik individual rivojlanish bilan ta’lim mazmunining qo`shilish usullari bo`lgan ta’lim mazmunini tashkil etishning shaxsga yo`naltirilgan, ya’ni antroponimik (P.G Izedrovich buyicha) modeli;
- asosida so‘nggi ijtimoiy madaniy mexanizmlarni translyatsiya qilish va ta’limiy qadriyatlarni qaytadan tiklash turadigan uyushma, xalq etnik guruxlarning turli-tuman ijtimoiy-madaniy o‘ziga xosliklari asosida tashkil etiladigan ta’lim mazmunini tanlab olishning ijtimoiy modeli;
- ta’limning maqsadli yo‘nalganligi yaxlit tarzda shaxsning rivojlanishini va o‘z-o‘zini rivojlanishiga yordam berish xamda zaruriy shart-sharoitlarni yaratishga asoslangan axborotlashtirishga almashtiriladi. Shu nuqtai nazardan dunyoning extimoliy modeli, uni o‘zlashtirish darajasini nafaqat uning bilishi, kanchalik darajada tushunishini, ya’ni mazmunini egallaganligini aniqlab beradi;
-ta’lim jarayonining ta’lim oluvchilarning extiyoj, qiziqish va imkoniyatlari bilan bog‘liklikda tashkil etilishi, shaxsiy fikriy faoliyatni ta’minlash, mazkur extiyoj, qiziqish, imkoniyatlarni namoyon etish uchun zarur sharoitni yaratish asosida ta’lim oluvchiga nisbatan nuqtai nazar o‘zgaradi.
Shunday qilib, shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim jarayonining asosiy tavsifi uning boshqa maqsadga yo‘nalganligi va ishtirokchilarga boshqacha yondashuvni ifoda etishidadir: talabalarni o‘z xayotiy faoliyat usullari, o‘z individualligini talabga javob beradigan tarzda amalga oshiruvchi o‘quv jarayonining xaqiqiy sub’ektiga, o‘qituvchini esa, talaba faoliyati tashkilotchisi, boshqaruvchisi, talabalar va madaniyat orasidagi bog‘lovchi bugin, talabani madaniyatga olib kirish va undagi o‘z o‘rnini belgilab olishni ta’minlovchisiga aylantirishdir. Ta’limning yangi paradigmasining paydo bolishi faqat ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar bilan bog‘liq bo‘lmasdan, u butun madaniy rivojlanish jarayonida yuzaga kelgan. Mazkur konsepsiyaning asosiy nuqtai nazari - xar bir aloxida inson xayotining o‘ziga xosligi, xar bir shaxs noyob, individual, shartsiz qadriyat ekanligini e’tirof etish. Insonparvar falsafa va psixologiya o‘z-o‘zini realizatsiyalash, o‘z-o‘zini rivojlantirish extiyojini insonning yuksak extiyoji deya e’tirof etib, insonning o‘z noyobligini asrash va rivojlantirish, insonning erkinlikka erishish mexanizmi sifatida individual shaxsiy tanlovni amalga oshirishni o‘zida namoyon etish, kilingan tanlov uchun javobgarlikni bo‘yniga olishda ularni amalga oshirishning muxim shartini kuradi. Shuning uchun shaxsning rivojlanishi va insonning shakllanishi boshkalar bilan xamjixatlikda, ishonch, oshkoralik, sevgiga asoslangan insonparvar munosabatlarni urnatish jarayonida sodir buladi.⁵ O‘z-o‘zini tashkillash, o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z o‘rnini belgilab olish, o‘z-o‘zini realizatsiyalash, o‘z-o‘zini aktuallashtirish g‘oyalarini sinergetika, insonparvar falsafa va psixologiya tomonidan tantanali suratda e’lon qilinishi moxiyatida qo‘yidagilar aks etadigan ta’limga shaxsga yo‘naltirilgan paradigmasining namoyon bo‘lishini belgilab berish zamonaviy ijtimoiy-madaniy vaziyatlarda ayniqsa talab etilishini ko‘rsatdi: inson murakkab, o‘z-o‘zini rivojlantiruvchi tizim sifatida qaraladi, xar bir shaxsning noyobligi va takrorlanmasligi xamda uning rivojlanish traektoriyasi, o‘z qadr-qimmati e’tirof etiladi. Zamonaviy pedagogik fanlardagi maksadiga (ta’limiy, tarbiyaviy), ta’limning bosh maksadi - madaniyatga yondashuvga, o`quv-tarbiya jarayoni doirasida xal etiladigan vazifalariga, pedagog va talabalar orasidagi o`zaro ta’sir etish tavsifiga ko`ra paradigmalar farqlanadi. Biz esa, kuyida ko`proq va keng tarkalgan besh paradigmaga alohida to`xtalib o`tamiz:
1. An’anaviy-konservativ (bilimga yunaltirilgan paradigma).
2. Fenomenologik (insonparvarlik paradigmasi).
3. Ratsionalistik (bixevioristik, xulk-atvorli).
4. Texnokratik.
5. Ezoterik.
Zamonaviy pedagogika fanining asosiy muammosi - mavjud ta’lim paradigmasining ob’ektiv asoslari va ularning rivojini ta’minlovchi sonuniyat mox,iyatini ochib berishdan iboratdir. Mazkur urinda, insoniyatning yangi bilimlar xamda fikrlash mezonlariga tayanuvchi yangi paradigmani yaratish zaruriyati namoyon bulib, u mazmun, metod, tashkiliy mezonlari xamda kadrlar ta’minoti kabi jixatlarni keng ko`lamda aks ettiruvchi ta’lim muammolarini aloxdda dolzarb masala sifatida oldingi o`ringa olib chiqishini ko`rsatadi