I bob. O’zbek va ingliz tillarida konchilik va metallurgiya terminalogiyasining nazariy asoslari

1.3. O’zbek va ingliz tillarida konchilik va metallurgiya terminlarining gapdagi vazifalari
O‘zbek tilida yangi terminlarning kirib kelishi 90-yillargacha rus tili ta’sirida ro‘y bergan bo‘lsa, undan keyin tilimiz ingliz tilidan kirib kelgan neologizmlar hisobiga boyiy boshladi. Buning asosiy sababi mustaqillikdan keyin O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga qo‘shilishi va fan, madaniyat, ijtimoiy hayot va san’atdagi turli xil umumbashariy yangiliklar xalqimizning hayotiga jadallik bilan kirib kelishidadir. Bu jarayon qanday tez sur’atda boshlangan bo‘lsa, hozir ham shundayligicha davom etib bormoqda. Ma’lumki, hozirgi kunda ingliz tili dunyodagi eng ommabop tilga aylandi. Bu shuni ko’rsatadiki, ingliz va o’zbek tillarning turli jihatlarini o’rganib tadbiq qilish, ular ustida keng qamrovli ishlar olib borish lozim.
Yuqori bobda ingliz va o’zbek tillarida terminlar haqida ma’lumot o’rganilib chiqildi. Endi bu ikki tilda terminlarning xususiyatlarini, gapdagi vazifalarini, o’rnini tahlil qiladigan bo’lsak, turli farqlarni uchratishimiz mumkin.
Sintaktik tahlilga asosan, kon-metalurgiya terminlari har ikki tilda, asosan, morfologik jihatdan ot so’z turkumida ko’p uchraydi: mis-copper, qo‘rg‘oshin-lead, kadmiy-cadmium, nikel-nickel, kobalt-cobalt, rux-zinc. Bunday so’zlarning ko’pchiligi sifat vazifasida kelishi ham mumkin: mis idish-copper dish, silver ring-kumush uzuk. Sifat so’z turkumiga tegishli so’zlar ham ko’pchilikni tashkil qiladi, masalan: og‘ir rangli metallar-heavy metals, achromatic- rangsiz. Ingliz tilida sifat so’z turkumdagi ko’pgina so’zlar o’zbek tilida ham sifat emas fe’lning sifatga xoslangan shakli ya’ni sifatdosh bo’lib keladi: immiscible, impermeable, irrespirable, noncombustible.
Fe’l so’z turkumiga kiruvchi kon-metallurgiya terminlari lug’atlarda yuqorida aytganimizdek, sifatdosh yoki otdosh ko’rinishida beriladi: insulation- o’rash, grinding- maydalash, tuyish¹⁰.
Bu sohadagi terminlar orasida ravish so’z turkumini kamdan-kam uchratish mumkin: normally consolidated- odatda birlashtirilgan.
Sintaksisning gramatik qismiga nazar tashlasak, konchilik terminlari har ikki tilda barcha so’z turkumlari bo’lib kela olishini ko’rishimiz mumkin. Shu o’rinda, o’zbek va ingliz tili gap tarkibida qo’llanilishini ko’rib chiqsak: