I bob. Ionli implantasiya usuli

V-BOB. MEHNAT VA ATROF MUHIT MUҲOFAZASI.

YONG’INGA QARShI KURASh VA TEXNIKA XAVFSIZLIGI

Odam yelektr kurilmalarining tok o’tkazuvchi qismlariga, ochilib qolgan simlariga, shuningdek yelektr izolyasiyasi teshilishi natijasida kuchlanish ta’sirida qolishi mumkin bo’lgan tok o’tkazmaydigan metall qismlariga tegib ketganda uni yelektr toki shikastlashi mumkin. Yelektr remont. Muassasalaridagi aksariyat xonalar yelektr tokidan shikastlanish xavfi yuqori bo’lgan xonalar kategoriyasiga taalluqlidir.Yelektr tokidan shikastlanish xavfi shu bilan farq qiladiki, bunda odam kuchlanish borligini maxsus asboblarsiz masofadan aniqlay olmaydi.Yelektr toki jonli to’qimalardan o’tar yekan ularga termik, yelektr va biologik ta’sir ko’rsatadi. Odam tanasi orqali ancha katta (1Adan katta) tok o’tganda u kuyishi mumkin. Yelektr alomatlari (tok alomatlari) tok o’tkazuvchi qismlar bilan kontakt yaxshi bo’lganda paydo bo’ladi. Bu alomat atrofida oq yoki kul rang hoshiya bo’lgan, ustidagi teri qotib qolgan shishdan iborat.

Odam tok o’tkazuvchi qismlarga tegib ketgan joyda, yoy yonganda yoki yelektroliz bo’lganda terisi yelektr metallashib qoladi, ya’ni terining sirti ostiga metall zarralari kirib qoladi. Yelektrdan shikastlanishlarga yelektr yoyning ultra-binafsha rang nurlari ta’sir qilishi natijasida ko’zning shikastlanishi hamda-tok ta’sir qilganda ixtiyorsiz ravishda keskin harakatlar qilish yoki hushni yo’qotish tufayli balanddan yiqilganda mexanik shikastlanish (lateyish, suyak sinishi) ham kiradi.

Yelektr urishi (tokning nerv sistemasi va mushaklarga ta’sir qilishi), odatda 1 A gacha tokda va 1000 V gacha kuchlanishda sodir bo’ladi. Tok urganda shikastlangan organlar falajlanishi mumkin. Nafas olish mushaklari va yurak mushaklari falajlanishi okibatida odam halok bo’lishi mumkin. 10 mA gacha bo’lgan tok faqat nohush ta’sir ko’rsatadi; 20—25 mA li o’zgaruvchan tok qo’lni falaj qiladi, bunda odam o’zini o’zi tok ta’siridan xalos qila olmaydi; 50—100 mA li o’zgaruvchan tok nafas olish va yurak urishining to’xtashiga olib keladi.Odam tanasi orqali o’tuvchi tok nafaqat kuchlanishga,balki zanjirning qarshiligiga ham bog’lik. Agar odam qo’lining terisi quruq, qadoqli, kiyimi va poyabzali quruk, oyog’i rezina poyavzalda turgan bo’lsa, qarshilik shunchalik katta (bir necha yuz ming omgacha) bo’ladiki, tok organizmga deyarli hyech qanday ta’sir ko’rsatmaydi.

Yelektr tokidan shikastlanish xavfi odamning tok o’tkazuvchi qismlariga tegib ketish xarakteriga bog’liq. Yeng xavflisi ikki qutbga (bir yo’la ikki fazaga) tegib ketishdir, bunda odam tarmokning ish kuchlanishi ta’sirida qoladi. Odam tarmoq simlaridan bittasiga tasodifan tegib ketganda kuzatiladigan bir qutbli tegishda odamga ish kuchlanishidan deyarli 2 baravar kichik kuchlanish ta’sir qiladi.

Yelektr tokidan shikastlanish xavfini kamaytirish maqsadida yelektr ustanovkalarda kichik kuchlanishlar qullaniladi. Ammo kichik kuchlanishli tarmoqlar qimmatga tushganidan bu usuldan kam foydalaniladi. Shu sababli 12 va 36 V li kuchla-nish yuqori darajada xavfli (poli tok o’tkazadigan, zax va hokazo) xonalarda ishlatiladigan yelektrlashtirilgan qo’l as-boblari, qo’l hamda stanok lampalaridagina qo’llaniladi. Izolyasiyalangan tok o’tkazuvchi qismlarga xavfli darajada tegib ketish yex.timolini yo’qotish uchun to’siq va blokirovkalardan foydalaniladi. Yeshiklari qulflanadigan turli to’siqlardan kuchlanishi 1000 V gacha bo’lgan ustanovkalarda foydalaniladi.

Yelektr va mexanik blokirovkalar bor. Yelektr blokirovkalar to’siqlarning devorlariga, kojuxlarning qopqoqlari va yeshikchalariga o’rnatiladigan maxsus kontaktlar yordamida yelektr zanjirini uzib qo’yadi. Ular ochilganda yelektr ustanov-ka tarmoqdan uziladi. Yeshiklar yopilgandan so’ng yelektr ustanovka ishlamaydi. Uni ishga tushirish uchui yurgizish knop-kasini bosish kerak. Bu bilan operator to’siq ichiga o’tayotganda va yeshik to’satdan yopilganda uning kuchlanish ta’sirida qolish xavfi yo’qotiladi. Mexanik blokirovkalar yelektr apparatlarda qo’llaniladi.

Ҳimoyalash uchun yerga ulash tasodifan kuchlanish ta’sirida qolgan metall qismlarga bir qutbli tegib ketilganda himoyalashning asosiy chorasi hisoblanadi. Bu maqsadda nollash va ximoyali uzib qo’yish qo’llaniladi.Yerga ulovchi qurilma yerga bevosita tegib turuvchi yerga ulagichlar 1 dan (rasm) hamda yelektr ustanovkalarning metall qismlari (korpuslari) 3 ni yerga ulagichlarga biriktiruvchi yerga ulovchi o’tkazgichlar 2 dan tashkil topgan.Izolyasiya teshilganda yerga ulangan korpusga tegib ketganida odam kuchlanish ta’sirida qoladi. Bu kuchlanishni xavfsiz qiymatgacha kamaytirish uchun yerga ulagich r₃ ning qarshiligiga nisbatan ma’lum talablar belgilanadi. Kuchlanishi 1000 V dan oshmaydigan yelektr ustanovkalarda bu qarshilik 4 Om dan katta bo’l-masligi kerak. Rasmdan ko’rinib turibdiki, korpusning izolyasiyasi teshilganda tok I₃ yerga ulagich orqali o’tadi va keyin «sog’lom fazalar» izolyasiyasi orkali (r_izizolyasiyalarning fazalarga nisbatan qarshiligi) ta’minlash manbaiga boradi. Odamning qarshiligi r₄qanchalik katta va yerga ulovchi qurilmaning karshiligi qanchalik kichik bo’lsa, odam orqali o’tuvchi tok I1₄ shunchalik kichik bo’ladi.

Yelektr mashina korpusini yerga ulash

Nominal o’zgaruvchan kuchlanishi 42 V dan va o’zgarmas kuchlanishi 110 V dan katta bo’lgan yelektr uskunalar korpuslari yerga ulanadi.Ishlab chiqariladigan xamma yelektr mashinalarda yerga ulovchi qisqichlar bo’ladi. 4A seriyadagi dvigatellarda ikkita qisqich ko’zda tutiladi: ulardan bittasi korpusga, ikkinchisi yesa kiritish qurilmasiga o’rnatiladi. Aylanish o’qining ba-landligi 50—63 mm li dvigatellarda yerga ulovchi qisqich fa-qat kiritish qurilmasida bo’lishi mumkin.Bolt 1li yerga ulovchi qisqichning konstruksiyasi ShZ- 1- rasm, a da keltirilgan. Qisqich korpus 4 bilan yerga ulovchi o’tkazgich 3 orasidagi koktaktning bo’shashib qolishiga to’sqinlik qiluvchi qurilma bilan ta’minlangan. Bu maqsadda prujinalanuvchi shayba 2 o’rnatiladi, uning o’tkir uchlari vint kallagi va shayba 5 ga botib kirib, boltning buralib bo’shashishiga to’sqinlik qiladi. Shayba bilan yerga ulovchi o’tkazgich orasidagi ishqala-nish momenti prujinalanuvchi shaybaning yelastiklik xossalari yevaziga shayba 5 ni qisib hosil qilinadi.

Yerga ulovchi o’tkazgichni korpusga ulash uchun bolt atrofida bo’yalmagan zanglashdan himoyalangan kontakt maydonchasi joylashtiriladi. Bolt korroziyabardosh metalldan tayyorlanadi yoki uni zanglashdan himoyalovchi metall bilan koplanadi. Qisma yoniga yerga ulash belgisi qo’yiladi, Boltning diametri yelektr mashinaning nominal tokiga qarab tanlanadi: tok 16 A gacha bo’lganda bolt rezbasining diametri kamida M4 bo’lishi, 16dan 25 A gacha — kamida M5, 25 dan katta 100 A gacha — kamida M6, 100 dan katta 250 A gacha — kamida M8 bo’lishi kerak va hokazo. Tropik iklimga moslab ishlangan 4A seriyadagi dvigatellarda yerga ulash uchun korpusda ikkita, kirish qurilmasida bitta qisqich bo’ladi.Nollash deb, kuchlanish ta’sirida qolishi mumkin bo’lgan tok o’tkazuvchi metall qismlarni uch fazali sistemadagi himoya-lovchi nol simga yelektr jihatdan ulashga aytiladi. Bunday birikmada fazaning korpusga tutashuvi bir fazali qisqa tutashuvga, ya’ni faza va nol simlari orasidagi tutashuvga ay-lanadi; bunda simlardan tok o’tib yeruvchan qo’ymalarning kuyishiga yoki avtomatik viklyuchatelning ishlab ketishiga sabab bo’ladi. Ustanovka tarmoqdan uziladi. Nol sim yerga tutashadi, shu sababli metall korpusda kuchlanish paydo bo’lishining dast-labki paytida himoya ishga tushguniga qadar nollash himoyalovchi yerga ulagich kabi ishlaydi.

Ҳimoyalovchi uzgich 1000 V gacha kuchlanishli tarmoqlarda, ayniqsa, qo’lga ko’tarib yuriladigan yelektr asbob uchun keng qo’llaniladi. U tutashuv boshlangan vaqtdan boshlab ko’pi bilan 0,2 s vaqt ichida tarmoqning uchastkasi avtomatik uzilishini ta’minlaydi. Ҳimoyalovchi-g uzuvchi qurilma kuchlanishning o’zgarishini sezadigan asbob, masalan, kuchlannsh relesi KR (2-rasm) va avtomatik viklyuchatel V dan tuzilgan. Kuchlanish relesi yelektr jixoz korpusi D bilan yordamchi yerga ulagich ge orasiga o’rnatilgan. Faza korpusga tutashganda undagi kuchlanish qo’shimcha yerga ulagich r₃dagi kuchlanishdan oshib ketadi. Kuchlanish relesi viklyuchatelning uzuvchi g’altagi zanjirini tutashtiradi, natijada shikastlangan yelektr iste’molchi uziladi.

Knopka K sxemaning tuzukligini tekshirish uchun xizmat qiladi. Uni bosib ximoyaning ishga tushishi tekshiriladi.