I bob. Getrosiklik brikmalar haqida umumiy tushuncha getrosiklik brikmalar 6

Geterosiklik birikmalar – organik birikmalar sinfi, ularning siklik molekulalarida uglerod atomlari bilan birga boshqa elementlar (geteroatomlar), ko’pincha bular azot, kislorod va oltingugurt atomlari bo’ladi.
Geteroatom- geterosiklik birikmalarning sikllarida uglerod atomlaridan tashqari bo’ladigan azot, kislorod, oltingugurt va boshqa atomlarga geteroatomlar deyiladi.
“geteros” so’zi grrekcha bo’lib, “begona” demakdir.
Organik moddalar xalqalari (sikllari) uglerod atomlari bilan birgalikda, azot, kislorod, oltingugurt kabi elementlardan tuzilgan bo’lsa, bunday moddalar geterosikllar deyiladi. Masalan :

Geterosikllar 3,4,5,6 va ko’p a’zoli bo’lishi mumkin. Agar birikmalarda bir necha geterosikllar bo’lsa, bunday birikmalar poligeterosiklik birikmalar deyiladi.

Geterosiklik birikmalarda geteroatomlar bitta, ikkita, uchta va undan ko’proq bo’lishi mumkin.
Geterosiklik birikmalar to’yingan va to’yinmagan bo’ladi. bulardan eng ahamiyatlisi 5 va 6 a’zoli to’yinmagan geterosikllardir. Eng sodda geterosiklik birikmalarning formulalari nomlanishlari quydagicha :
5 va 6 a’zoli to’yinmagan geterosiklik birikmalarning barqarorligiga sabab geterosikldagi valent burchagi ugleroddagi valent burchagiga juda yaqin, hamda C bilan C o’rtasida masofa geteroatomdagi masofaga qaraganda yaqinroq.
Masalan :




Nomenklaturasi.
Sistematik nomlarini tuzishda xalqa sistemasidagi tegishli karbosiklik uglevodorodning nomidan foydalaniladi (bunda qo’shbog’ni etiborga olish zarur) va geteroatomlar uchun quydagi old qo’shimchalar : N – aza, S – tia, O – oksa qo’yiladi. Agar geteroatomlar soni ko’p bo’lsa, quydagi tartibda ko’rsatiladi : O-S-N.
Geteroatomlarni sistematik nomlashga misollar :
Piridin – azabenzol;
Furan – oksasiklopentadien – 2,4;
Pirazol – 1,2 – diazasiklopentadien – 2,4;
Geterosikllardagi atomlarni nomlash uchun monosiklik birikmalarda geteroatomdan soat strelkasiga qarama – qarshi nomerlanadi :
Masalan :

Agar geterosiklda geteroatomlar ko’p bo’lsa, unda nomerlash quydagi tartibda : O, S, NH, N raqamlanadi :

Masalan :