To’yingan uglevodorodlar (Alkanlar)

To’yingan uglevodorodlar (Alkanlar)

To’yingan uglevodorodlar (Alkanlar)

REJA
1.Toyingan uglevodorodlarning gomologik qatori.

4.Olinishi.
5.Kimyoviy xossalari.
6.Ishlatilishi
3.Fizikaviy xossalari.
2.Izomeriyasi va nomenklaturasi.

,

Uglevodorod molekulasidagi uglerod atomlari o‘zaro oddiy bog‘(δ) bilan bog‘lanib, qolgan valentliklari vodorod atomlari bilan to‘yingan bo‘lsa, to‘yingan uglevodorodlar deyiladi.

To‘yingan uglevodorodlarda uglerod atomlari sp3-gibridlangan holatda bo‘ladi
Uglerod — uglerod,
C-C
Uglerod — vodorod
C-H
atomlari o‘zaro kovalent bog‘ hosil qilib, ularning elektron buluti
Alkanlar gomologik qatorining umumiy formulasi
Cn H2n+2 bilan ifodalanadi. Formuladagi n — uglerod atomining sonini ko‘rsatadi. Masalan, n = 5 ga teng bo‘lsa, C5H12—pentan formulasi kelib chiqadi

To‘yingan uglevodorodlar molekulasidan bitta vodorod atomi tortib olinsa, bir valentli radikal hosil bo‘ladi. Radikallar orqali murakkab organik moddalar nomlanadi.

Radikal nomi to‘yingan uglevodorod nomidagi «an» qo‘shimchasi o‘rniga «il» qo‘shimchasi qo‘shish bilan hosil bo‘ladi.
C2H6 etan — C2H5 etil
C3H8 propan — C3H7 propil
CH4 metan — CH3 metil
C4H10 butan — C4H9 butil

Metan va etan molekulasining tuzilishi

Alkanlarning gomologik qatori CnH2n2 umumiy formulaga ega

Formulasi	Nomi	Tqayn. °C, n.sh. da holati		Radikal	Radikal nomi
CH4	Metan	-161,6	Gaz	-CH3	Metil
C2H6	Etan	-88,6	Gaz	-C2H5	Etil
C3H8	Propan	-42,1	Gaz	-C3H7	Propil
C4H10	Butan	-0,5	Gaz	-C4H9	Butil
C5H12	Pentan	36,07	Suyuq	-C5H11	Pentil
C6H14	Geksan	68,7	Suyuq	-C6H13	Geksil
C7H16	Geptan	98,5	Suyuq	-C7H15	Geptil
C8H18	Oktan	125,6	Suyuq	-C8H17	Oktil
C9H20	Nonan	150,7	Suyuq	-C9H19	Nonil
C10H22	Dekan	174,0	Suyuq	-C10H21	Dekil

Izomeriyasi

• 
  Birgina uglerod elementi asosida topilgan organik birikmalar sonining 10 milliondan oshib ketishi izomeriya hodisasi bilan tushuntiriladi.
  
• 
  Izomeriya grekcha ikki so‘zdan tashkil topgan bo‘lib, «izos» — teng va «meros» — qism ma’nosini bildiradi moddalarning umumiy formulasi bir xil bo‘lib, tuzilish formulasi va fizik-kimyoviy xossalari har xil bo‘lgan moddalar izomerlar deyiladi
  

Izomeriyasi. Metan, etan va propanning izomeri yo`q. Lekin butanda uglerod atomlari o`zaro ikki xil, pentanda uch xil, tartibda tuzulishi mumkin.

• 
  H H H H
  
• 
  | | | |
  
• 
  H- C- C- C- C-H
  
• 
  | | | |
  
• 
  H H H H
  

N butan

• 
  H H H
  
• 
  | | |
  
• 
  H- C --- C -- C -H
  
• 
  | | |
  
• 
  H H -C -H H
  
• 
  |
  
• 
  H
  

Izobutan

Izomeriyasi

Izomeriya

• 
  Uglerod atomlari o‘zaro birikib to‘g‘ri zanjir hosil qilsa, normal(n), tarmoqlangan bo‘lsa izo-birikmalar deyiladi. Uglerod atomining soni oshgan sari, izomerlar soni juda tez o‘sib boradi.
  
• 
  Masalan, pentanda 3 ta, geksanda 5 ta, geptanda 9 ta, oktanda 18, nonanda 35, dekanda 75 ta izomer bor
  

Nomenklaturasi.

Gomologik qatorning birinchi to`rt vakili (metan, etan, propan va butan) trivial nomga ega .
Pentandan boshlab uglevodorod nomi molekulalari tarkibidagi uglerod atomlari sonining grekcha nomiga –an qo`shimchasini qo`shib hosil qilinadi.