I bob. Davlat budjeti va unga tasir etuvchi omillar budjed haqida dastlabki tushuncha

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI
IQTISODIYOT VA TURIZM VAKULTETI
SERVIS SOHASI IQTISODIYOTI KAFEDRASI
<> fanidan

K U R S I SH I

Mavzu: Budjed taqchilligi, va uning bartaraf edish yullari
Bajardi:______ Biznesni boshqarish guruh talabasi: Mustafoyev Javohir

Kurs ishini himoya qilingan sana “___” ________

Baho “_____”________
Ilmiy raxbar : _______ _______________
Komissiyua a’zolari _______ ________________
________ ________________
Buxoro_ 2022 yil
Mavzu: Budjed taqchilligi, va uning bartaraf etish yullari

M U N D A R I J A:

Kirish…………………………………………………………………………………………….4
I BOB. DAVLAT BUDJETI VA UNGA TASIR ETUVCHI OMILLAR

1. 
   Budjed haqida dastlabki tushuncha ………………………………………..6
   
2. 
   Budjet taqchiligi tushunchasi ………………………………………………….11
   
3. 
   Budjetni kutarilish yoki tushish oqibatlari………………………………...17
   

II BOB o’ZBEKISTON VA BOSHQA DAVLATLAR BILAN OLDI BERDI JARAYONI

2.1 O’zbekiston va Rossiya o’rtasidagi munosabatlar…………………………. 2.2 O’zbekistonning eksport va import hajmi…………………………………….
2.3

Xulosa

Foydalingan adabiyotlar ruyhati

Tayanch iboralar

Ilovalar

Guruh………………………………………………………………………………………………

Talaba familiyasi va ism-sharifi………………………………………………………...
Kurs ishi mavzusi ……………………………………………………………………………..
Kurs ishining tarkibi …………………………………………………………………………
Kurs ishi himoyasida talabaga beriladigan savollar ro’yxati ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Jadval va grafik materiallarining miqdori (muhim chizmalarning ko’rsatkichlari)……………………………………………………………………………………….
Kurs ishining ijobiy tomonlari ………………………………………………………………..

Kurs ishiga quyilgan baho ………………………………………………………………………

Kur ishiga rahbarning ism-sharifi va imzosi ……………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………

Kirish
Amalga oshirish iqtisodiy islohotlar mamlakat byudjet tizimining faoliyati asoslarini o'zgartirdi. Turli darajadagi davlat organlari o'rtasidagi munosabatlarni ham o'zgardi, bu esa yangi byudjet mexanizmini shakllantirish metodologiyasini ishlab chigishni taqozo etdi. Byudjet tizimi har qanday federal davlat ma'lum vaqtlarda byudjetlarning muvozanatsizligi sharoitida mavjud. Bunday tizimning normal ishlashi uni amalga oshirishning aniq mexanizmidan foydalangan holda byudjet resurslarini oqilona qayta taqsimlash zarurati bilan bog'iq. To'lig muvozanatlangan davlat byudjeti, ya'ni balans siz byudjet faqat nazariy jihatdan mumkin. Byudjetga mablag'lar tushishini rag'batlantiruvchi barcha moliyaviy-iqtisodiy dastaklar beg'ubor ishlayotgan va davlat xarajatlari daromadlardan oshmaydigan davlatni amalda tasavvur qilib bo'Imaydi. Ко’pchilik iqtisodiy jihatdan qarzda yashagan va yashashda davom etmoqda. rivojlangan davlatlar, garchi iqtisodiy jihatdan byudjet taqchilligini kamaytirishga qaratilgan so'nggi tendentsiyani qayd etish adolati bo'lar edi rivojlangan mamlakatlar.. Byudjet taqchilligi normal hisoblanadi, bu taxminan mamlakatdagi inflyatsiya darajasiga to'g'ri keladi. Muvozanatning buzilishiga davlat qarzi ham sabab bo'lmoqda. Davlat qarziga xizmat ko'rsatish (kreditorlarga foizlar to'lash) har qanday davlat uchun og'ir yuk hisoblanadi, chunki u doimiy ravishda aylanma mablag'larning ma'lum bir qismini o'ziga jalb qiladi va davlat byudjeti taqchilligining oshishiga olib keladi. So'nggi o'n yil ichida Rossiyada islohotning samarali usullarini izlash olib borildi. byudjetlararo munosabatlar... Bugungi kunda, albatta, ilmiy asoslangan yaratish kerak moliyaviy mexanizm byudjetlarni muvozanatlash. Shu bilan birga, ularning byudjetlari balansining sifati katta ahamiyatga ega bo'lishi kerak. Ammo shuni ta'kidlash kerakki, Rossiya Federatsiyasining ta'sis sub'ektlarining faoliyati uchun o'zgargan ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy sharoitlar tufayli byudjetlarni muvozanatlashning ko'plab nazariy va uslubiy muammolari hal qilinmagan.Bularning barchasi tegishlilikni belgilaydi muddatli ish ayniqsa davom etayotgan global moliyaviy inqiroz davrida. Ushbu ishning maqsadi davlat moliya tizimining eng muhim elementlari sifatidagi byudjet taqchilligi, uni moliyalashtirish manbalari va davlat qarzi, ularning asosiy belgilarini tahlil qilishdan iborat. Ushbu kurs ishining aniq maqsadlari quyidagilardan iborat: Rossiya Federatsiyasining federal byudjeti taqchilligining mohiyatini, uni moliyalashtirish manbalari va davlat qarzini aniqlash; taqchillikni, shuningdek, ichki va tashqi davlat qarzini moliyalashtirish manbalarining tarkibi va taqchillikni, shuningdek, ichki va tashqi davlat qarzini moliyalashtirish manbalarining tarkibi va dinamikasini tahlil qilish; Tahlil zamonaviy va Rossiya Federatsiyasi byudjetini muvozanatlash muammolari, shuningdek, taqchillikni kamaytirishning mumkin bo'lgan istiqbollari va usullarini aniqlash.Budjet harajatlarining strukturasi o'zgargan sharoitda korxonalar, birlashmalar, tarmoqlar moliyasining roli oshadi, sud kengashi qayta ishlab chiqarish chiqarish jarayonida o'zini o'zi ta'minlashi kuchayadi. Korxonalarni ekonomikasini boshqa bug’inlarini ishlab chiqarish va sotsial jihatdan rivojlanti rishga qaratilgan pul mablag'larining miqdori hujalik yuri tishning, ular faoliyatining pirovard natijalari bilan bevosita bog'lanadi. Hujjatda ko'rsatilgan mablag'lar budjet mablag'lari bilan ta'minlanadi. Korxonalarning foydasini va boshqa moliaviy resurslarini belgilagan normalardan ko’proq olib qo'yish va qayta taqsimlash taqiqlanadi. Xalq xo‘jaligini rivojlantirishga mablag‘ ajratishda korxonalar va birlashmalarning salmog‘ini tuzatish sotsialist ishlab chiqarishni boshqarishda demokratik sentralizm prinsipini amalga oshirishning iqtisodiy bazasini kengaitiradi.
Xo’jalik yuritishning yangi sharoitida territorial-molyaviy budjet rejasi asosida qurish qayta kuriladi. Mahalliy uz-uzini boshkarishni rivojlantirish, malumki, sotsialist demokratianing uzviy yordam qismidir. V.I.Lenin takidlaganidek <<... chin demokratik manoda tushuntirilgan sentralizm yolgiz mahalliy hususitlarnigina emas, joylarda boshalangan pochinni , joylarda ko’rsa tilgan tashabusni ham to’la to’kis va hech monelik siz rivojlantirish borasida tarix birinchi marta yaratib bergan imkoniyatni ummumiy maqsadga olib boradigan yul ,usullari va vositalari har hil bo’lishni nazarda tutiladi >>. Ittifoqdosh va avtonom republislarning, xalq deputatlari va mahaliy sovetlarining budjedlari demokratik senterism prinsipini territorial jihatdan amalga oshirishning iqtisodiy bazasi bulib xizmat qiladi. Hozir hamma vazirliklar va idoralarning shu territoriyada joylashgan korxonalari (birlashmalari) shu territoriyadagi mahalla kengashi budjet daromadlarini xosil qilishda katnashuvi lozim, deb topildi. Korxonalarning foydalaridan qatiy normativlar buyicha ajratlanadigan mabalaglar, boshqa daromadlar va umumiy davlat soliqlari hamda daromadlarining bir qismi xalk deputati Sovetlari faoliyatining moliaviy poidevorini tashkil etadi. Olingan mablag'lar Sovetlarga mintaqaviy ijtimoiy sohasini undan ishlab chiqarish-iqtisodiy kudratini hisobga olib turib rivojlanish imkonini beradi.
I BOB DAVLAT BUDJETI VA UNGA TASIR ETUVCHI OMILLAR
1.1 Budjed haqida dastlabki tushuncha
Budjet (qadimiy Fransuzcha „baguete“-karmon, sumka) — bu davlat va mahalliy oʻz-oʻzini boshqarish vazifalari va funksiyalarini moliyaviy taʼminlash uchun moʻljallangan pul mablagʻlari jamgʻarmalarini toʻplash va sarflash shaklidir. Byudjet defitsiti daromadlarni oshib ketganda va mamlakatning moliyaviy sog'lig'ini ko'rsatganda paydo bo'ladi . Hukumat odatda byudjet tanqisligi so'zlarini tadbirkorlik yoki jismoniy shaxslarga emas, balki xarajatlarni nazarda tutadi. Hisoblangan defitsitlar davlat qarzini shakllantiradi. Byudjet defitsitining asosiy xavf-xatarlaridan biri inflyatsiya bo'lib , u narx darajasining doimiy o'sishi hisoblanadi. Qo'shma Shtatlarda byudjet taqchilligi Federal Rezervning inflyatsiya darajasini pasaytiradigan iqtisodiyotga ko'proq pul tushirishiga olib kelishi mumkin. Natijada, iqtisodiy faoliyatning kamida olti oy davom etadigan pasayishini anglatadigan turg'unlik yuz beradi. Byudjet tanqisligining davom etishi inflyatsiyaga uchragan pul-kredit siyosatiga olib kelishi mumkin
Taʼrif

• 
  davlat budjeti — moliyaviy rejalar tizimida etakchi oʻrinda turadi va davlatning asosiy moliya rejasi hisoblanadi:
  
• 
  davlat budjeti — moliya tizimining barcha asosiy moliya institutlari — daromadlar, xarajatlar, davlat qarzlari birlashadigan va oʻzaro bogʻlanadigan markaziy boʻgʻini hisoblanadi;
  
• 
  davlat budjeti — davlatning soliqlar yordamida jamlanadigan eng yirik markazlashtirilgan pul jamgʻarmasidir. Davlat budjeti davlat tomonidan oʻz funksiyalari va vazifalarini amalga oshirish yoʻlida sarflanadi. Tasdiqlangan budjet qonun kuchiga ega.
  

Davlat budjetining mohiyati
Davlat budjeti — davlat pul mablagʻlarining (shu jumladan davlat maqsadli jamgʻarmalari mablagʻlarining) markazlashtirilgan jamgʻarmasi boʻlib, unda daromadlar manbalari va ulardan tushumlar miqdori, shuningdek moliya yili mobaynida aniq maqsadlar uchun ajratiladigan mablagʻlar sarfi yoʻnalishlari va miqdori nazarda tutiladi;

1. 
   budjet iqtisodiy kategoriya sifatida oʻzining tegishli moddiy ifodasiga ega boʻladi.
   

Budjet munosabatlari davlatning markazlashtirilgan pul mablagʻlari jamgʻarmasida moddiylashadi. Bu jamgʻarma taqsim qilinishi sababli uning shakllanishi va sarflanishi qiymat xarakati orqali ifoda etiladi. Bu jarayon davlat tomonidan yigʻiladigan va sarflanadigan pul resurslari oqimlari kurinishiga ega boʻladi.
Oʻz iqtisodiy mohiyatiga koʻra davlat budjeti — bu iqtisodiyot, ijtimoiy-madaniy tadbirlar, mudofaa va davlat boshqaruvi extiyojlarini moliyalashga moʻljallangan budjet jamgʻarmasini shakllantirish hamda, undan foydalanish masalalarida milliy daromadni qisman milliy boylikni ham qayta taqsimlash borasida davlat bilan yuridik va jismoniy shaxslar oʻrtasida yuzaga keladigan pul munosabatlaridir.
Byudjet (ing . budget — hamyon, mablagʻ) — belgilangan muddat (yil, kvartal) uchun ishlab chiqilgan, meʼyorlashtirilgan hamda qonuniy ravishda tasdiqlangan daromadlar va harajatlar yigʻindisi. budjet davlat darajasida , shuningdek viloyat, tuman (mahalliy hokimiyat), xoʻjalik subʼyektlari, oila yoki shaxs darajasida tuzilishi mumkin. budjetnini tuzish va belgilangan tartibda tasdiqlash oʻz navbatida uning amal qilishi hamda bajarilishi ustidan nazorat yuritishni talab qiladi. Budjetda harajatlarning daromadlardan ortib ketishi budjet taqchilligi muammosini keltirib chiqaradi shu bois doimiy ravishda ularning muvofiqligi taʼminlab boriladi. Oʻzbekiston Respublikasining budjet tizimi tuzilishi va uni boshqarish asoslari, davlat byudjetini tuzish, koʻrib chiqish, qabul qilish, ijro etish tartibi va boshqa masalalar OʻzRning "Byudjet tizimi toʻgʻrisida" qonuni (2000-yil 14 dek.) bilan tartibga solinadi.
Budget harajatlarining strukturasi o'zgargan sharoitda korxonalar, birlashmalar, tarmoqlar moliyasining roli oshadi, sud kengashi qayta ishlab chiqarish chiqarish jarayonida o'zini o'zi ta'minlashi kuchayadi. Korxonalarni va ekonomikaning boshqa bug’inlarini ishlab chiqarish va sotsial jihatdan rivojlantirishga qaratilgan pul mablag'larining miqdori hujalik yuritishning, ular faoliyatining pirovard natijalari bilan bevosita bog'lanadi. Hujjatda ko'rsatilgan mablag'lar byudjet mablag'lari bilan ta'minlanadi. Korxonalarning foydasini va boshka moliaviy resurslarini belgilagan normalardan ko’prok olib qo'yish va qayta taqsimlash takqiqlanadi. Xalq xo‘jaligini rivojlantirishga mablag‘ azhratishda korhonalar va birlashmalarning salmog‘ini tuzatish sotsialist ishlab chiqarishchiqarishni boshkarishda demokratik sentralism prinsipini amalga oshirishning iqtisody bazasini kengaytiradi.
Ijtimoiy ishlab chiqarishni intensivlashtirish byudjeting chiqimlar qismiga muhim varyadlarni taqozo qiladi. Bu avvalo xalq xo'jaligini moliyalash manbalari nisbatidagi urinishlarga taalluqlidir. Budjet oshirish yuli bilan moliyaviylash ekonomikaga mablag qushishning umumiy hajmida xamon rol uynab kelmoqda. Biroq ishlab chiqarish sohasini qachon rivojlantirshga qilinadigan budjet harajatlarida Korxona ta'minlashning tarmoklar aro harakterdagi malum maxsadga qaratilgan yirik loyihalar, Yangi hududlarni o’zlashtirish, Transport shohobchalarini,alokani va ishlab chiqarish chiqarish infratuzilmasini qurish uchun energiya resurslarini egallash. Yomon ishlayotgan korxonalarni va samara bermaydigan hujalik chikarmalarini budjet orqali qullab-kuvvatlash praktikasi keskin kamaymoqda. Ayni zamonda davlat byudjeti ijtimoiy masalalarga ulushi ancha kuchaymokda, uy-joy, madaniy-maishy kurilish, xalk uchun mahsulot ishlab chiqarish dasturi suniy amalga oshirishga, fundamental ilm-fanga foyda keltirish ko’paymoqda
Davlat budjet daromadlarini xosil qilish mexanizmini qayta qurish istiq bollari tug’risida ekonomistlar o’rtasida 2ta asosiy nuqtai nazar bor.
Birinchi nuta nazarga muvofiq sotsialist davlat Ishlab chiqarish chiqarish vositalarigaq egalik huquqini amalga oshirib, avvalo korxonalafoydalingan xujalik resurslariga (ishlab chiqarish fondlariga, foydali qazilmalar zapaslariga,yerga vahokozolarga)hamda mehnat resurslariga soliq soliq kerak . Bunda u sotsialist korxonalarning kollektiv bilan oʻziga hos ijara munosabatlariga kirishadi va ular oldiga topshirilgan resurslardan foydalanish, minimal,ijtimoiy normal samara olish kabi standart shartlar quyadi. Bunday nuqtai nazar tarafdorlarining fikricha, xalq xo'jaligidan budjet daromadlarini olishning ishlab chiqarish ishlab chiqarish chiqarish fondlari uchun to’lovlar, renta tulovlari, mexnat resurslari uchun tulovlar bulishi kerak. Moliaviy munosabatlarni mana shu yunalishda qayta kurish korxonalarni tula xujalik hisobiga utkazishga muvofik keladi, desa buladi.
Ikkinchi nuqtaiy nazarning tarafdorlari budjet daromadlarining normativ bazasini hosil qilishda resurslardan ijtimoiy zaruruiy darajasi talablarga emas , balki olinadigan natijalarga asoslanishni taklif etadi.Bunday holda korxona samaradorligi buyicha normativ topshiriq urniga olinayotgan daromadni taqsimlash normativini oladi .
Bu nuqtai nazarlarning farqi ko’pjihatdan korxonaning ham yagona xalk xo’jalik kompleksining barcha qismi sifatidagi, xam nisbatan alohidalashgan iqtisodiy bug’in sifatidagi ushbu ikki xil axvolidan kelib chiqadi. Lekin tomonlarning koʻp eʼtibor berish korxonalar bilan budjet oʻrtasida bitta oʻzaro molyaviy munosa batlarning faqat bir shaklini absolyutlashtirishga olib boradi. Bunda shunga asoslanish to’g’rirok buladi sotsializm sistemasida korxonalarning axvolidagi ziddiyatlilik Davlat budjet daromad qismini hosil kilishda har ikki yuldan bir vaqtda foydalanishni: resurslar uchun normativ to’lovlar olish va xo’jalik hisobidagi korxonalarning foydasilarini taqsimlashda ularga sherik bo’lishni taqazo etadi.